Некоторые аспекты демократизации языка современных российских СМИ

Обложка

Цитировать

Полный текст

Аннотация

Исследование имеет обзорно-теоретический характер, а его предметом являются активные процессы в языке современных российских средств массовой информации, вызванные демократизацией общества, особенно в связи с перестройкой государственной и политической системы, которая в странах Восточной Европы произошла в 1990-е годы. С опорой на научные публикации, а также на эмпирический материал (современные журналистские тексты) осуществляется систематизация социокультурных процессов (в рамках общей тенденции к демократизации), которые оказали и продолжают оказывать влияние на язык СМИ. К этим процессам отнесены социальное конструирование действительности и ангажирование СМИ, поляризация социальных групп и формаций, вытеснение трансмиссионной модели функционирования СМИ моделью взаимодействия, феномен «эхо-камер». В связи с воздействием социально-политического фактора отмечаются наиболее важные динамические процессы в языке СМИ, такие как депатетизация языковых штампов эпохи тоталитаризма, неосемантизация, количественный рост лексики, относящейся к сфере консьюмеризма, активация средств, обслуживающих сферу диалогических отношений, преодоление чрезмерно сложного характера языковой системы и др. Показано, что переход к модели взаимодействия СМИ (с политическими, религиозными, общественными организациями, корпорациями - с одной стороны, и сообществом потребителей - с другой стороны) обусловил социальную ангажированность медийных дискурсов, что в свою очередь вызвало рост этикетирующих, оценочных и экспрессивных текстовых элементов. Другая важная тенденция связана с феноменом «эхо-камер», который в языке СМИ проявляется в специализации лексики и снижении степени грамматикализации сообщений. Представленные в статьи аспекты демократизации языка СМИ в перспективе могут служить в качестве параметров, в соответствии с которыми может проводиться мониторинг СМИ, включающий элементы лингво-критического характера.

Об авторах

Марина Викторовна Загидуллина

Челябинский государственный университет

Автор, ответственный за переписку.
Email: mzagidullina@gmail.com
ORCID iD: 0000-0002-4799-1230

доктор филологических наук, профессор, профессор кафедры журналистики и массовых коммуникаций

Российская Федерация, 454001, Челябинск, ул. Братьев Кашириных, д. 129

Александр Константинович Киклевич

Варминско-Мазурский университет в Ольштыне

Email: aleksander.kiklewicz@uwm.edu.pl
ORCID iD: 0000-0002-6140-6368

доктор филологических наук, профессор, заведующий кафедрой социальной коммуникации

Республика Польша, 10-725, Ольштын, ул. Курта Обица, д. 1

Список литературы

  1. Alshaabi, T., Dewhurst, D.R., Minot, J.R., et al. (2020). The growing echo chamber of social media: Measuring temporal and social contagion dynamics for over 150 languages on Twitter for 2009–2020. ArXiv. March. arXiv preprint arXiv:2003.03667
  2. Awdiejew, A., & Habrajska, G. (2006). Wprowadzenie do gramatyki komunikacyjnej (tom 2). Łask: Leksem.
  3. Beglova, E.I. (2007). Semantic and pragmatic potential of the uncodified word in journalism of the post-Soviet era (Doctoral dissertation, Moscow). (In Russ.)
  4. Bogushevich, D.G. (1985). Unit. Function. Level. On the problem of classifying language units. Minsk: Vysheishaya shkola Publ. (In Russ.)
  5. Bushev, A.B. (2013). Conversation two hundred years later. Obrii Suchasnoi Lingvistiki, (3), 5–14. (In Russ.)
  6. Chepkina, E.V. (2017). Discursive concepts “identity” and “information war”: Research methodology. In E.V. Chepkina (Ed.), Problems of Constructing the Identity of Russians in the Media Discourse under the Influence of the Concept of “Information War” (pp. 7–61). Moscow, Ekaterinburg: Kabinetniy ucheniy Publ. (In Russ.)
  7. Ebo, B. (Ed.) (1998). Cyberghetto or cybertopia? Race, class, and gender on the Internet. Westport, CT: Praeger.
  8. Fedorov, V.V. (2019). Research of the perception of the pre-election narrative as a unit of Internet media discourse. Chelyabinskii Gumanitarii, (2(47)), 33–37. (In Russ.)
  9. Galston, W.A. (2003). If political fragmentation is the problem, is the Internet the solution? In D.M. Anderson, M. Cornfield (Eds.), The Civic Web: Online Politics and Democratic Value (pp. 35–44). Oxford: Rowman & Littlefield.
  10. Gladkov, S.A. (2019). “Gothic” strategy in modern ideologically marked media texts. In M.V. Zagidullina (Ed.), Journalistic Text in a New Technological Environment: Achievements and Problems (pp. 80–84). Chelyabinsk: Izdatel’stvo Chelyabinskogo universiteta Publ. (In Russ.)
  11. Goban-Klas, T. (2007). Poskramianie dziennikarzy. Instrumentarium demokracji dyktatorskiej. In M. Szpunar (Ed.), Media a Polityka (pp. 139–151). Rzeszów: Wydawnictwo Uniwersytetu Rzeszowskiego. (In Polish.)
  12. Ilchenko, S.N. (2016). Journalism interviews: How it’s done. Saint Petersburg: Izdatel’stvo Sankt-Peterburgskogo universiteta Publ. (In Russ.)
  13. Karitskaya, L.Yu. (2013). Expressive resources of modern newspaper journalism: On the material of newspapers of the Murmansk region 2001–2012 (Candidate dissertation, Murmansk). (In Russ.)
  14. Khoroshunova, I.V. (2020). Linguoetic deviations of modern media. Vestnik VGU. Seriya: Ffilologiya, Zhurnalistika, (2), 75–78. (In Russ.)
  15. Klushina, N.I. (2018). Mediastilistics. Moscow: Flinta Publ. (In Russ.)
  16. Koshelev, A.D. (2013). Modern theoretical linguistics as the Tower of Babel (about the “peaceful” existence of many incompatible theories of language). Izvestiya RAN. Seriya: Literatury i Yazika, 72(6), 3–22. (In Russ.)
  17. Kostomarov, V.G. (2019). The linguistic taste of the era. From observations of the speech practice of the mass media. Saint Petersburg: Zlatoust Publ. (In Russ.)
  18. Kurashkina, N.A. (2015). Ecolinguistics or linguoecology? Terminological dilemma of an interdisciplinary scientific field. Ekologiya Yazyka i Kommunikativnaya Praktika, (2), 143–156. (In Russ.)
  19. Lasky, M.J. (2005). The language of journalism. Vol. 2. Profanity, obscenity & the media. New Brunswick & London: Transaction Publishers.
  20. Leszczak, O. (2009). Lingwosemiotyczna teoria doświadczenia. Tom 2. Doświadczenie potoczne a językowy obraz świata. Kielce: Wydawnictwo UHP Jana Kochanowskiego. (In Polish.)
  21. Lüger, H.-H. (1995). Pressesprache. Tübingen: Max Niemeyer.
  22. Lutovinova, O.V. (2008). Internet as a new “oral and written” communication system. Izvestiya Rossiiskogo Gosudarstvennogo Pedagogicheskogo Universiteta imeni A.I. Gertsena, (71), 58–65. (In Russ.)
  23. Maydanova, L.M., & Chepkina, E.V. (2011). Media text in an ideological context. Ekaterinburg: Gumanitarniy universitet Publ. (In Russ.)
  24. McQuail, D. (2008). Teoria komunikowania masowego. Warszawa. (In Polish.)
  25. Mokienko, V.M. (1996). De-patenting of Leninisms in the modern text. In B.J. Norman (Ed.), Funkcjonowanie Języka w Różnych Warunkach Socjokulturowych i Tekstowych (pp. 89–103). Siedlce: Wydawnictwo WSRH Publ. (In Russ.)
  26. Neshchimenko, G.P. (1999). Ethnic language. Experience in functional differentiation. Based on the comparative study of Slavic languages. München: Sagner Verlag. (In Russ.)
  27. Norman, B.Y. (1993). Between vocabulary and syntax (to the semantics of relative adjectives. In B. Kacharmazov (Ed.), Collection of Scientific Papers Dedicated to the Seventieth Anniversary of Professor Miroslav Yanakiev (pp. 98–109). Sofia: UI “Sv. KLiment Okkhridski” Publ. (In Russ.)
  28. Nowak, P. (2006). Informowanie w przestrzeni komunikacji medialnej. In A. Naruszewicz-Duchlińska & M. Rutkowski (Ed.), Nowe Zjawiska w Języku, Tekście i Komunikacji (pp. 250–257). Olsztyn: Wydawnictwo UWM. (In Polish.)
  29. Ożóg, K. (2001). Polszczyzna przełomu XX i XXI wieku. Wybrane zagadnienia. Rzeszów: Wydawnictwo Uniwersytetu Rzeszowskiego. (In Polish.)
  30. Petrova, N.E., & Ratsiburskaya, L.V. (2014). The language of modern media: Means of speech aggression. Moscow: Flinta Publ. (In Russ.)
  31. Ratnikova, I.E. (2003). Proper name: From cultural semantics to linguistic. Minsk: Izdatel’stvo BGU Publ. (In Russ.)
  32. Romanchuk, О. (2008). System analysis in journalism. Lviv: Universum Publ. (In Ukr.)
  33. Rynkovich, Yu.S. (2010). Transformation of the language of the youth press in the era of social reforms (Doctoral dissertation, Moscow). (In Russ.)
  34. Samuels, R. (Ed.). (2020). Zizek and the rhetorical unconscious: Global politics, philosophy, and subjectivity. Cham: Springer International Publishing.
  35. Scheler, M. (1926). Die Wissensformen und die Gesellschaft. Leipzig: Der Neue-Geist Verlag.
  36. Shaidorova, Yu.A. (2009). Lexicon of colloquial use in the language of the newspaper (Candidate dissertation, Belgorod). (In Russ.)
  37. Shamne, N.L. (2011). Ecolinguistic study of the language space of a polyethnic region. Izvestiya Volgogradskogo Gosudarstvennogo Pedagogicheskogo Universiteta, 62(8), 143–146. (In Russ.)
  38. Shamne, N.L., & Prokhvatilova, O.A. (Eds.). (2009). Eco-linguistics. The language of regional media in the mirror of Russian speech culture: Interuniversity. Volgograd: Izdatel’stvo VolGU Publ. (In Russ.)
  39. Sinelnikova, L.V. (2014). The strategy of approaching the addressee in modern media discourse. Nauchnye Vedomosti BelGU. Seriya: Gumanitarnye Nauki, (13(184)), 253–261. (In Russ.)
  40. Sirotinina, O.B. (2003). Speech culture. In M.N. Kozhina (Ed.), Stylistic Encyclopedic Dictionary of the Russian Language (pp. 343–347). Moscow: Flinta Publ. (In Russ.)
  41. Skorokhodova, E.Yu. (2008). Dynamics of speech norms in modern media texts (Doctoral dissertation, Moscow). (In Russ.)
  42. Solganik, G.Y. (2008). About the language and style of the newspaper. In M.N. Volodina (Ed.), Language of the Media (pp. 471–478). Moscow: Akademicheskiy Proyekt Publ. (In Russ.)
  43. Steffensen, S.V., & Fill, A. (2014). Ecolinguistics: The state of the art and future horizons. Language Sciences, (41), 6–25.
  44. Stephens, N.P. (2014). Toward a more substantive media ecology: Postman’s metaphor versus posthuman futures. International Journal of Communication, (8), 2027–2045.
  45. Stoneman, E. (2013). The available means of preservation: Aristotelian rhetoric, ostracism, and political catharsis. Rhetoric Society Quarterly, (43(2)), 134–154.
  46. Sunstein, S.R. (2017). #Republic: Divided democracy in the age of social media. Princeton: Princeton University Press.
  47. Svitich, O.V. (2013). Mission of journalism: The field of concepts and terms. In V.V. Tulupov (Ed.), Modern Problems of Journalistic Science (pp. 70–103). Voronezh: Izdatel’stvo VGU Publ. (In Russ.)
  48. Vartanova, E.L. (2008). The transition period in the media systems of post-socialist countries. In I.I. Zasurskiy (Ed.), Mass Media in Russia (pp. 121–140). Moscow: Aspekt Press. (In Russ.)
  49. Vereščagin, E.M. (1995). Postkommunikstisches “Newspeek”: Ein Erbe des Totalitarismus. In K. Steinke (Hrsg.), Die Sprache der Diktaturen und Diktatoren (pp. 202–216). Heidelberg: Universitätsverlag C. Winter.
  50. Volkova, I.I. (2015). Game as a system-forming phenomenon of screen communications [Author’s abstr. cand. ped. diss.]. Moscow. (In Russ.)
  51. Warchala, J. (2003). Kategoria potoczności w języku. Katowice: Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego. (In Polish.)
  52. Westley, B.H., & MacLean, M.S. (1957). A conceptual model for communications research. Journalism Quarterly, 34(1), 31–38.
  53. Wojtak, M. (2000). O przemianach w języku mediów (prasa wyspecjalizowana). In G. Szpila (Ed.), Język a Komunikacja 1. Język Trzeciego Tysiąclecia (pp. 235–244). Kraków: Tertium. (In Polish.)
  54. Zasurskiy, I.I. (2004). Test of freedom. Russian journalism: 1990–2004. Moscow: Izdatel’stvo MGU Publ. (In Russ.)
  55. Zasurskiy, Ya.N. (2008). Trends in the functioning of the media in the modern structure of Russian society. In I.I. Zasurskiy (Ed.), Mass Media in Russia (pp. 3–53). Moscow: Aspekt Press. (In Russ.)

Дополнительные файлы

Доп. файлы
Действие
1. JATS XML

Согласие на обработку персональных данных с помощью сервиса «Яндекс.Метрика»

1. Я (далее – «Пользователь» или «Субъект персональных данных»), осуществляя использование сайта https://journals.rcsi.science/ (далее – «Сайт»), подтверждая свою полную дееспособность даю согласие на обработку персональных данных с использованием средств автоматизации Оператору - федеральному государственному бюджетному учреждению «Российский центр научной информации» (РЦНИ), далее – «Оператор», расположенному по адресу: 119991, г. Москва, Ленинский просп., д.32А, со следующими условиями.

2. Категории обрабатываемых данных: файлы «cookies» (куки-файлы). Файлы «cookie» – это небольшой текстовый файл, который веб-сервер может хранить в браузере Пользователя. Данные файлы веб-сервер загружает на устройство Пользователя при посещении им Сайта. При каждом следующем посещении Пользователем Сайта «cookie» файлы отправляются на Сайт Оператора. Данные файлы позволяют Сайту распознавать устройство Пользователя. Содержимое такого файла может как относиться, так и не относиться к персональным данным, в зависимости от того, содержит ли такой файл персональные данные или содержит обезличенные технические данные.

3. Цель обработки персональных данных: анализ пользовательской активности с помощью сервиса «Яндекс.Метрика».

4. Категории субъектов персональных данных: все Пользователи Сайта, которые дали согласие на обработку файлов «cookie».

5. Способы обработки: сбор, запись, систематизация, накопление, хранение, уточнение (обновление, изменение), извлечение, использование, передача (доступ, предоставление), блокирование, удаление, уничтожение персональных данных.

6. Срок обработки и хранения: до получения от Субъекта персональных данных требования о прекращении обработки/отзыва согласия.

7. Способ отзыва: заявление об отзыве в письменном виде путём его направления на адрес электронной почты Оператора: info@rcsi.science или путем письменного обращения по юридическому адресу: 119991, г. Москва, Ленинский просп., д.32А

8. Субъект персональных данных вправе запретить своему оборудованию прием этих данных или ограничить прием этих данных. При отказе от получения таких данных или при ограничении приема данных некоторые функции Сайта могут работать некорректно. Субъект персональных данных обязуется сам настроить свое оборудование таким способом, чтобы оно обеспечивало адекватный его желаниям режим работы и уровень защиты данных файлов «cookie», Оператор не предоставляет технологических и правовых консультаций на темы подобного характера.

9. Порядок уничтожения персональных данных при достижении цели их обработки или при наступлении иных законных оснований определяется Оператором в соответствии с законодательством Российской Федерации.

10. Я согласен/согласна квалифицировать в качестве своей простой электронной подписи под настоящим Согласием и под Политикой обработки персональных данных выполнение мною следующего действия на сайте: https://journals.rcsi.science/ нажатие мною на интерфейсе с текстом: «Сайт использует сервис «Яндекс.Метрика» (который использует файлы «cookie») на элемент с текстом «Принять и продолжить».