Book review: Garayeva-Akchura A. Tatar traces founded in Turkey: publicism articles, essays, translations (Konya, 2024)

Cover Page

Cite item

Full Text

Abstract

The review introduces the content and scientific significance of the book published in Turkey, dedicated to the biographies and social activities of representatives of the Tatar emigration who moved to the aforementioned country during the 20th century. The value of the publication lies in the fact that the author supplements the data related to the fates of the Tatars, whose names still remain little known to Tatar historiography, with new information. In addition, the author presents publications about the Tatars in Turkish periodicals.

Full Text

 

2024 елда Төркиянең Конья шәһәрендә «Atlas Akademi» нәшриятында якташыбыз журналист Айзирәк Гәрәева-Акчураның «Төркиядә табылган татар эзләре: публицистик мәкаләләр, эсселар, тәрҗемәләр» исемле китабы дөнья күрде.

Татар мөһаҗирләренең язмышлары белән кызыксынучы, аларның Төркия үсешенә, бу илнең иҗтимагый яшәешенә, мәдәниятенә, фәненә, мәгарифенә керткән өлешләре белән кызыксынучы кеше буларак та, галим буларак та мин бу китапны игътибарымнан читтә калдыра алмыйм. Бу йөздән аның турында кыска гына бер бәяләмә, ягъни рецензия язып, әлеге хезмәт турында хәбәрне татар җәмәгатьчелегенә җиткерергә телим, хәтта бурычым дип саныйм.

Әлеге китапны миңа Айзирәк ханым үз куллары белән бүләк итте. Айзирәк ханым белән күрешеп танышу миңа Мөхлисә Бубыйның 155 еллыгына багышланган конференциядә насыйп булды. Әлеге фәнни чара 2024 елның 27 нояберендә Иж-Бубый авылында (Татарстан Республикасы Әгерҗе районы) үткәрелде.

Безгә танышу гына аз булыр иде, аралашып китүебез дә табигый, чөнки язмыш безнең тарихка, шәхесләребезгә караган тикшеренүләребезнең юлларын кисештерде: көннәрдән бер көндә икебез дә Бубыйлар нәселенең татар милли хәтереннән өзелеп югалып калган, онытылган вәкиләсе Мәрьям ханым Бубый (Нигъмәтуллина) Атмаҗаның катлаулы, маҗаралы, фаҗигале язмышына юлыктык, «аһ» итеп, хәйран калып бу олы күңелле, корыч холыклы, мәгърур татар хатыны турында, әлбәттә, язарга, аның исемен татар халкына кайтарырга кирәк дигән карарга килгән идек.

Искә алынган китап юка тышлыклы, гадәти форматтан бераз зуррак кимәлдә, күләме 312 сәхифәдән гыйбарәт булган басмадыр [1]. Китап авторның төрек һәм татар телләрендә язылган кереш сүзе белән башлана. Моннан соң китапның эчтәлеге бирелә һәм Коньядагы Сәлҗүк университеты укытучысы, филология фәннәре кандидаты Алсу Шәмсутованың «Горурланыр елъязмалар» исемле кереш мәкаләсе белән дәвам ителә.

Китапның эчтәлеге дүрт бүлектән гыйбарәт. Беренче бүлек «Социаль барлык» дип атала. Биредә авторның 2017–2024 елларда төрле татар матбугат басмаларында чыккан татар-төрек халыкларының мөнәсәбәтләренә, аралашуларына кагылышлы хатирәви публицистик мәкаләләре урын ала. Бубыйлар нәселенең газиз парчасы булган Мәрьям ханым Атмаҗага багышланган мәкалә дә бу бүлектә урын ала. Йөрәкләрен майга төреп салмаганнарның күңелләрен елатырлык язмышлар кичкән бу ханымның тарихын биредә сөйләп тормыйм, чөнки бәяләмә язуымның максаты да Айзирәк ханымның китабына игътибарны җәлеп иттереп, укучыда аны үз кулларына алып укып чыгарга этәрүдер.

Икенче бүлек «Төрекчә китапларда, матбугатта татарлар язмышы» дип атала. Биредә урын алган язмалар аркылы автор татарларга карата игътибарның Төркиядә һичкайчан да сүнмәгәнлеген, тикшеренүчеләрне кызыксындыра торган, үзе турында яздыра торган мәүзугъ (тема) булып торганлыгын бәян итә.

Өченче бүлек «Сәяхәтнамәләр, эсселар» дип аталган. Биредә шулай ук автор ханымның әүвәлге елларда басылып чыккан мәкаләләре урын ала, укучыны уртак татар-төрек мохитенә, ике тугандаш халыкның галәменә хыялый сәфәр шул рәвешле дәвам ителә.

Дүртенче бүлек «Автор белән әңгәмәләрдән өзекләр» дип аталып, тирәнлеге һәм киңлеге белән дәрьяга тиң булган темага укучыны җитәкләп диярдәй озатуын дәвам итә, бу хакта уйлануларга, моңлануларга чумдыра. «Ни кызганыч, Россиядән күченгән мөһатирләрнең балалары бакыйлыкка күчеп бара, ә мөһаҗир бабаларын, әбиләрен бала чакта күреп калган буын олыгаеп килә», – дип яза Айзирәк ханым [1, б.285].

Дөрестән дә, татар халкының дөнья буйлап сибелгән асыл затлары бихисап. Үз илләрендә кадер-хөрмәт күреп бар көчләрен туган җирләренең үсешенә, алгарышына сарыф иткән булсалар иде, дөньялар да башкача булыр иде дә бит, язмыштан узмыш юк шул. Мәрхәмәтсез тарих туфаннары ул асыл кешеләрне генә түгел, алар турындагы хатирәләрне дә инде юкка чыгарып бара: нәсел дәвамчыларының хатирәләре, саргайган гәзит-журнал сәхифәләре – һәммәсе фани, һәммәсе акрынлап тарала бара, сүнә бара. Шуңа күрә ул таралган язмышларны, чәлпәрәмә килгән гүзәл өметләрнең калдыкларын бүген без күз яшьләрен түгә-түгә бөртекләп җыябыз, барлыйбыз, табышлар булса сөенәбез, тергезелүе мөмкин булмаган югалтуларга юлыксак көенәбез. Татар халкы тарихын аның вәкилләренең аянычлы тәкъдирләре аша язу эше шул рәвешле дә дәвам ителә. Айзирәк Гәрәева-Акчураның хезмәте дә бу эшнең кыйммәтле бер өлеше булып тора.

Якташыбыз Айзирәк бу юнәлештә эзләнүләрен дәвам итәр дип ышанасы килә, чөнки дөнья буйлап сибелгән татарларның Төркиядә төпләнеп калган вәкилләренә караган табышлар әле күп булачак.

×

About the authors

Aidar Garifutdinovich Khairutdinov

Marjani Institute of History of the Tatarstan Academy of Sciences

Author for correspondence.
Email: khaidar67@mail.ru
ORCID iD: 0000-0003-0648-0466

Cand. Sci. (philosophy), Associate Professor, Acting Head of the Abdullin Department of the History of Religions and Social Thought

Russian Federation, Kazan

References

  1. Garayeva-Akchura A. Tatar traces founded in Turkey: publicism articles, essays, translations. Konya: Atlas Akademi Publ., 2024. 320 p. (In Tatar)

Supplementary files

Supplementary Files
Action
1. JATS XML
Download

Copyright (c) 2025 Khairutdinov A.G.

Creative Commons License
This work is licensed under a Creative Commons Attribution 4.0 International License.

Согласие на обработку персональных данных с помощью сервиса «Яндекс.Метрика»

1. Я (далее – «Пользователь» или «Субъект персональных данных»), осуществляя использование сайта https://journals.rcsi.science/ (далее – «Сайт»), подтверждая свою полную дееспособность даю согласие на обработку персональных данных с использованием средств автоматизации Оператору - федеральному государственному бюджетному учреждению «Российский центр научной информации» (РЦНИ), далее – «Оператор», расположенному по адресу: 119991, г. Москва, Ленинский просп., д.32А, со следующими условиями.

2. Категории обрабатываемых данных: файлы «cookies» (куки-файлы). Файлы «cookie» – это небольшой текстовый файл, который веб-сервер может хранить в браузере Пользователя. Данные файлы веб-сервер загружает на устройство Пользователя при посещении им Сайта. При каждом следующем посещении Пользователем Сайта «cookie» файлы отправляются на Сайт Оператора. Данные файлы позволяют Сайту распознавать устройство Пользователя. Содержимое такого файла может как относиться, так и не относиться к персональным данным, в зависимости от того, содержит ли такой файл персональные данные или содержит обезличенные технические данные.

3. Цель обработки персональных данных: анализ пользовательской активности с помощью сервиса «Яндекс.Метрика».

4. Категории субъектов персональных данных: все Пользователи Сайта, которые дали согласие на обработку файлов «cookie».

5. Способы обработки: сбор, запись, систематизация, накопление, хранение, уточнение (обновление, изменение), извлечение, использование, передача (доступ, предоставление), блокирование, удаление, уничтожение персональных данных.

6. Срок обработки и хранения: до получения от Субъекта персональных данных требования о прекращении обработки/отзыва согласия.

7. Способ отзыва: заявление об отзыве в письменном виде путём его направления на адрес электронной почты Оператора: info@rcsi.science или путем письменного обращения по юридическому адресу: 119991, г. Москва, Ленинский просп., д.32А

8. Субъект персональных данных вправе запретить своему оборудованию прием этих данных или ограничить прием этих данных. При отказе от получения таких данных или при ограничении приема данных некоторые функции Сайта могут работать некорректно. Субъект персональных данных обязуется сам настроить свое оборудование таким способом, чтобы оно обеспечивало адекватный его желаниям режим работы и уровень защиты данных файлов «cookie», Оператор не предоставляет технологических и правовых консультаций на темы подобного характера.

9. Порядок уничтожения персональных данных при достижении цели их обработки или при наступлении иных законных оснований определяется Оператором в соответствии с законодательством Российской Федерации.

10. Я согласен/согласна квалифицировать в качестве своей простой электронной подписи под настоящим Согласием и под Политикой обработки персональных данных выполнение мною следующего действия на сайте: https://journals.rcsi.science/ нажатие мною на интерфейсе с текстом: «Сайт использует сервис «Яндекс.Метрика» (который использует файлы «cookie») на элемент с текстом «Принять и продолжить».