State-of-the-art: применение внеклеточных везикул и препаратов на их основе для нейропротекции и стимуляции регенерации ткани головного мозга после повреждения
- Авторы: Басалова Н.А.1,2, Джауари С.С.2, Юршев Ю.А.2, Примак А.Л.2, Ефименко А.Ю.1,2, Ткачук В.А.1,2, Карагяур М.Н.1,2
-
Учреждения:
- Институт регенеративной медицины, Медицинский научно-образовательный центр, Московский государственный университет имени М.В. Ломоносова
- Факультет фундаментальной медицины, Московский государственный университет имени М.В. Ломоносова
- Выпуск: Том 40, № 4 (2023)
- Страницы: 367-380
- Раздел: ОБЗОРЫ
- URL: https://journals.rcsi.science/1027-8133/article/view/231940
- DOI: https://doi.org/10.31857/S1027813323040076
- EDN: https://elibrary.ru/SXVPPH
- ID: 231940
Цитировать
Аннотация
Внеклеточные везикулы представляют собой макромолекулярные комплексы, продуцируемые практически всеми типами эукариотических и прокариотических клеток. Согласно современным представлениям, они позволяют клеткам обмениваться информацией, регулировать активность друг друга и координировать свои действия в процессах развития организма, поддержания гомеостаза, регенерации тканей и пр. Внеклеточные везикулы обладают рядом уникальных свойств: способностью накапливать определенные типы белков и нуклеиновых кислот, защищать их от деградации и обеспечивать их доставку в целевые клетки, что может быть использовано при создании биомиметических подходов к терапии широкого спектра заболеваний. Состав везикул, предпочтение к докингу с определенным типом клеток и, в конечном счете, их терапевтический потенциал являются очень гибкими параметрами и в высокой степени зависят от типа и свойств культуры клеток-продуцентов, а также условий культивирования. Данный обзор дает представление о состоянии и перспективности терапевтических стратегий, предполагающих использование внеклеточных везикул для нейропротекции и стимуляции регенерации ткани головного мозга после повреждения, а также рассматривает существующие клинические исследования с применением внеклеточных везикул в области неврологии и нейрохирургии. Особое внимание в обзоре уделено новым перспективным подходам к увеличению продукции внеклеточных везикул, манипуляции их содержимым и увеличению эффективности направленного докинга с целью увеличения их терапевтической активности и специфичности.
Об авторах
Н. А. Басалова
Институт регенеративной медицины, Медицинский научно-образовательный центр,Московский государственный университет имени М.В. Ломоносова; Факультет фундаментальной медицины, Московский государственный университет
имени М.В. Ломоносова
Email: nchjournal@gmail.com
Россия, Москва; Россия, Москва
С. С. Джауари
Факультет фундаментальной медицины, Московский государственный университетимени М.В. Ломоносова
Email: nchjournal@gmail.com
Россия, Москва
Ю. А. Юршев
Факультет фундаментальной медицины, Московский государственный университетимени М.В. Ломоносова
Email: nchjournal@gmail.com
Россия, Москва
А. Л. Примак
Факультет фундаментальной медицины, Московский государственный университетимени М.В. Ломоносова
Email: nchjournal@gmail.com
Россия, Москва
А. Ю. Ефименко
Институт регенеративной медицины, Медицинский научно-образовательный центр,Московский государственный университет имени М.В. Ломоносова; Факультет фундаментальной медицины, Московский государственный университет
имени М.В. Ломоносова
Email: nchjournal@gmail.com
Россия, Москва; Россия, Москва
В. А. Ткачук
Институт регенеративной медицины, Медицинский научно-образовательный центр,Московский государственный университет имени М.В. Ломоносова; Факультет фундаментальной медицины, Московский государственный университет
имени М.В. Ломоносова
Email: nchjournal@gmail.com
Россия, Москва; Россия, Москва
М. Н. Карагяур
Институт регенеративной медицины, Медицинский научно-образовательный центр,Московский государственный университет имени М.В. Ломоносова; Факультет фундаментальной медицины, Московский государственный университет
имени М.В. Ломоносова
Email: nchjournal@gmail.com
Россия, Москва; Россия, Москва
Список литературы
- Yousufuddin M., Young N. // Aging (Albany NY). 2019. V. 11. № 9. P. 2542–2544. https://doi.org/10.18632/aging.101931
- Bolshakov A.P., Tret’yakova L.V., Kvichansky A.A., Gulyaeva N.V. // Biochemistry (Mosc.). 2021. V. 86. № 2. P. 156–167. https://doi.org/10.1134/S0006297921020048
- Gladstone D.J., Lindsay M.P., Douketis J., Smith E.E., Dowlatshahi D., Wein T., Bourgoin A., Cox J., Falconer J.B., Graham B.R., Labrie M., McDonald L., Mandzia J., Ngui D., Pageau P., Rodgerson A., Semchuk W., Tebbutt T., Tuchak C., van Gaal S., Villaluna K., Foley N., Coutts S., Mountain A., Gubitz G., Udell J.A., McGuff R., Heran MKS, Lavoie P., Poppe A.Y. // Can. J. Neurol. Sci. 2022. V. 49. № 3. P. 315–337. https://doi.org/10.1017/cjn.2021.127
- Tuo Q.Z., Zhang S.T., Lei P. // Med. Res. Rev. 2022. V. 42. № 1. P. 259–305. https://doi.org/10.1002/med.21817
- Chrostek M.R., Fellows E.G., Crane A.T., Grande A.W., Low W.C. // Brain Res. 2019. V. 1722. P. 146362. https://doi.org/10.1016/j.brainres.2019.146362
- Karagyaur M., Dzhauari S., Basalova N., Aleksandrushkina N., Sagaradze G., Danilova N., Malkov P., Popov V., Skryabina M., Efimenko A., Tkachuk V. // Pharmaceutics. 2021. V. 13. № 12. P. 2031. https://doi.org/10.3390/pharmaceutics13122031
- Pischiutta F., Caruso E., Cavaleiro H., Salgado A.J., Loane D.J., Zanier E.R. // Exp. Neurol. 2022. V. 357. P. 114199. https://doi.org/10.1016/j.expneurol.2022.114199
- Cunningham C.J., Redondo-Castro E., Allan S.M. // J. Cereb. Blood Flow Metab. 2018. V. 38. № 8. P. 1276–1292. https://doi.org/10.1177/0271678X18776802
- Asgari Taei A., Nasoohi S., Hassanzadeh G., Kadivar M., Dargahi L., Farahmandfar M. // Biomed. Pharmacother. 2021. V. 140. P. 111709. https://doi.org/10.1016/j.biopha.2021.111709
- Muhammad S.A. // Biofactors. 2019. V. 45. № 6. P. 880–891. https://doi.org/10.1002/biof.1563
- Baez-Jurado E., Hidalgo-Lanussa O., Barrera-Bailón B., Sahebkar A., Ashraf G.M., Echeverria V., Barreto G.E. // Mol. Neurobiol. 2019. V. 56. № 10. P. 6902–6927. https://doi.org/10.1007/s12035-019-1570-x
- Dzhauari S., Litvinova S., Efimenko A., Aleksandrushkina N., Basalova N., Abakumov M., Danilova N., Malkov P., Balabanyan V., Bezuglova T., Balayants V., Mnikhovich M., Gulyaev M., Skryabina M., Popov V., Stambolsky D., Voronina T., Tkachuk V., Karagyaur M. // Biomedicines. 2022. V. 10. № 6. P. 1346. https://doi.org/10.3390/biomedicines10061346
- Pardridge W.M. // Adv. Exp. Med. Biol. 2002. V. 513. P. 397–430. https://doi.org/10.1007/978-1-4615-0123-7_15
- Nooshabadi V.T., Mardpour S., Yousefi-Ahmadipour A., Allahverdi A., Izadpanah M., Daneshimehr F., Ai J., Banafshe H.R., Ebrahimi-Barough S. // J. Cell. Biochem. 2018. V. 19. № 10. P. 8048–8073. https://doi.org/10.1002/jcb.26726
- Thalakiriyawa D.S., Jayasooriya P.R., Dissanayaka W.L. // Curr. Mol. Med. 2022. V. 22. № 2. P. 98–119. https://doi.org/10.2174/1566524021666210211114453
- Saint-Pol J., Gosselet F., Duban-Deweer S., Pottiez G., Karamanos Y. // Cells. 2020. V. 9. № 4. P. 851. https://doi.org/10.3390/cells9040851
- Ramos-Zaldívar H.M., Polakovicova I., Salas-Huenuleo E., Corvalán A.H., Kogan M.J., Yefi C.P., Andia M.E. // Fluids Barriers CNS. 2022. V. 19. № 1. P. 60. https://doi.org/10.1186/s12987-022-00359-3
- Osteikoetxea X., Silva A., Lázaro-Ibáñez E., Salmond N., Shatnyeva O., Stein J., Schick J., Wren S., Lindgren J., Firth M., Madsen A., Mayr L.M., Overman R., Davies R., Dekker N. // J. Extracell. Vesicles. 2022. V. 11. № 5. P. e12225. https://doi.org/10.1002/jev2.12225
- Richter M., Vader P., Fuhrmann G. // Adv. Drug Deliv. Rev. 2021. V. 173. P. 416–426. https://doi.org/10.1016/j.addr.2021.03.020
- Yáñez-Mó M., Siljander P.R., Andreu Z., Zavec A.B., Borràs F.E., Buzas E.I., Buzas K., Casal E., Cappello F., Carvalho J., Colás E., Cordeiro-da Silva A., Fais S., Falcon-Perez J.M., Ghobrial I.M., Giebel B., Gimona M., Graner M., Gursel I., Gursel M., Heegaard N.H., Hendrix A., Kierulf P., Kokubun K., Kosanovic M., Kralj-Iglic V., Krämer-Albers E.M., Laitinen S., Lässer C., Lener T., Ligeti E., Linē A., Lipps G., Llorente A., Lötvall J., Manček-Keber M., Marcilla A., Mittelbrunn M., Nazarenko I., Nolte-'t Hoen E.N., Nyman T.A., O’Driscoll L., Olivan M., Oliveira C., Pállinger É., Del Portillo H.A., Reventós J., Rigau M., Rohde E., Sammar M., Sánchez-Madrid F., Santarém N., Schallmoser K., Ostenfeld M.S., Stoorvogel W., Stukelj R., Van der Grein S.G., Vasconcelos M.H., Wauben M.H., De Wever O. // J. Extracell. Vesicles. 2015. V. 4. P. 27066. https://doi.org/10.3402/jev.v4.27066
- Kao C.Y., Papoutsakis E.T. // Curr. Opin. Biotechnol. 2019. V. 60. P. 89–98. https://doi.org/10.1016/j.copbio.2019.01.005
- EL Andaloussi S., Mäger I., Breakefield X.O., Wood M.J. // Nat. Rev. Drug Discov. 2013. V. 12. № 5. P. 347–357. https://doi.org/10.1038/nrd3978
- Bordanaba-Florit G., Royo F., Kruglik S.G., Falcón-Pérez J.M. // Nat. Protoc. 2021. V. 16. № 7. P. 3163–3185. https://doi.org/10.1038/s41596-021-00551-z
- Lai C.P., Kim E.Y., Badr C.E., Weissleder R., Mempel T.R., Tannous B.A., Breakefield X.O. // Nat. Commun. 2015. V. 6. P. 7029. https://doi.org/10.1038/ncomms8029
- van Niel G., Charrin S., Simoes S., Romao M., Rochin L., Saftig P., Marks M.S., Rubinstein E., Raposo G. // Dev. Cell. 2011. V. 21. № 4. P. 708–721. https://doi.org/10.1016/j.devcel.2011.08.019
- Mathieu M., Martin-Jaular L., Lavieu G., Théry C. // Nat. Cell. Biol. 2019. V. 21. № 1. P. 9–17. https://doi.org/10.1038/s41556-018-0250-9
- Johnstone R.M., Adam M., Hammond J.R., Orr L., Turbide C. / J. Biol. Chem. 1987. V. 262. № 19. P. 9412–9420.
- Colombo M., Moita C., van Niel G., Kowal J., Vigneron J., Benaroch P., Manel N., Moita L.F., Théry C., Raposo G. // J. Cell. Sci., 2013. V. 126. № 24. P. 5553–5565. https://doi.org/10.1242/jcs.128868
- Colombo M., Raposo G., Théry C. // Annu. Rev. Cell. Dev. Biol. 2014. V. 30. P. 255–289. https://doi.org/10.1146/annurev-cellbio-101512-122326
- Tang Y.T., Huang Y.Y., Zheng L., Qin S.H., Xu X.P., An T.X., Xu Y., Wu Y.S., Hu X.M., Ping B.H., Wang Q. // Int. J. Mol. Med. 2017. V. 40. № 3. P. 834–844. https://doi.org/10.3892/ijmm.2017.3080
- Akers J.C., Gonda D., Kim R., Carter B.S., Chen C.C. // J. Neurooncol. 2013. V. 113. № 1. P. 1–11. https://doi.org/10.1007/s11060-013-1084-8
- Hurley J.H. // Crit. Rev. Biochem. Mol. Biol. 2010. V. 45. № 6. P. 463–487. https://doi.org/10.3109/10409238.2010.502516
- Gruenberg J. // Traffic. 2020. V. 21. № 1. P. 76–93. https://doi.org/10.1111/tra.12715
- Liu C.C., Liu Y.Y., Zhou J.F., Chen X., Chen H., Hu J.H., Chen J., Zhang J., Sun R.C., Wei J.C., Go Y.Y., Morita E., Zhou B. // PLoS Pathog. 2022. V. 18. № 2. P. e1010294. https://doi.org/10.1371/journal.ppat.1010294
- Erpapazoglou Z., Dhaoui M., Pantazopoulou M., Giordano F., Mari M., Léon S., Raposo G., Reggiori F., Haguenauer-Tsapis R. // Mol. Biol. Cell. 2012. V. 23. № 11. P. 2170–2183. https://doi.org/10.1091/mbc.E11-10-0891
- Boase N.A., Kumar S. // Gene. 2015. V. 557. № 2. P. 113–122. https://doi.org/10.1016/j.gene.2014.12.020
- Gareau J.R., Lima C.D. // Nat. Rev. Mol. Cell. Biol. 2010. V. 11. № 12. P. 861–871. https://doi.org/10.1038/nrm3011
- Marie P.P., Fan S.J., Mason J., Wells A., Mendes C.C., Wainwright S.M., Scott S., Fischer R., Harris A.L., Wilson C., Goberdhan D.C.I. // J. Extracell. Vesicles. 2023. V. 12. № 3. P. e12311. https://doi.org/10.1002/jev2.12311
- Villarroya-Beltri C., Gutiérrez-Vázquez C., Sánchez-Cabo F., Pérez-Hernández D., Vázquez J., Martin-Cofreces N., Martinez-Herrera D.J., Pascual-Montano A., Mittelbrunn M., Sánchez-Madrid F. // Nat. Commun. 2013. V. 4. P. 2980. https://doi.org/10.1038/ncomms3980
- Martínez-Lorenzo M.J., Anel A., Gamen S., Monlen I., Lasierra P., Larrad L., Piñeiro A., Alava M.A., Naval J. // J. Immunol. 1999. V. 163. № 3. P. 1274–81.
- Batista B.S., Eng W.S., Pilobello K.T., Hendricks-Muñoz K.D., Mahal L.K. // J. Proteome Res., 2011. V. 10. № 10. P. 4624–4633.https://doi.org/10.1021/pr200434y
- Skriner K., Adolph K., Jungblut P.R., Burmester G.R. // Arthritis Rheum. 2006. V. 54. № 12. P. 3809–3814. https://doi.org/10.1002/art.22276
- Moreno-Gonzalo O., Fernandez-Delgado I., Sanchez-Madrid F. // Cell. Mol. Life Sci. 2018. V. 75. № 1. P. 1–19. https://doi.org/10.1007/s00018-017-2690-y
- Anand S., Samuel M., Kumar S., Mathivanan S. // Biochim Biophys. Acta Proteins Proteom. 2019. V. 1867. № 12. P. 140203. https://doi.org/10.1016/j.bbapap.2019.02.005
- Seo M.D., Seok S.H., Kim J.H., Choi J.W., Park S.J., Lee B.J. // Life (Basel). 2021. V. 11. № 5. P. 379. https://doi.org/10.3390/life11050379
- Kunadt M., Eckermann K., Stuendl A., Gong J., Russo B., Strauss K., Rai S., Kügler S., Falomir Lockhart L., Schwalbe M., Krumova P., Oliveira L.M., Bähr M., Möbius W., Levin J., Giese A., Kruse N., Mollenhauer B., Geiss-Friedlander R., Ludolph A.C., Freischmidt A., Feiler M.S., Danzer K.M., Zweckstetter M., Jovin T.M., Simons M., Weishaupt J.H., Schneider A. // Acta Neuropathol. 2015. V. 129. № 5. P. 695–713. https://doi.org/10.1007/s00401-015-1408-1
- Saman S., Kim W., Raya M., Visnick Y., Miro S., Saman S., Jackson B., McKee A.C., Alvarez V.E., Lee N.C., Hall G.F. // J. Biol. Chem. 2012. V. 287. № 6. P. 3842–3849. https://doi.org/10.1074/jbc.M111.277061
- Verderio C., Gabrielli M., Giussani P. // J. Lipid Res. 2018. V. 59. № 8. P. 1325–1340. https://doi.org/10.1194/jlr.R083915
- Halova I., Draber P. // Front. Cell. Dev. Biol. 2016. V. 4. P. 43. https://doi.org/10.3389/fcell.2016.00043
- Fabbiano F., Corsi J., Gurrieri E., Trevisan C., Notarangelo M., D’Agostino V.G. // J. Extracell. Vesicles. 2020. V. 10(2). P. e12043. https://doi.org/10.1002/jev2.12043
- Wang M., Yu F., Li P., Wang K. // Mol. Ther. Nucleic Acids. 2020. V. 21. P. 367–383. https://doi.org/10.1016/j.omtn.2020.06.008
- Sharma P., Mesci P., Carromeu C., McClatchy D.R., Schiapparelli L., Yates J.R., Muotri A.R., Cline H.T. // Proc. Natl. Acad. Sci. USA. 2019. V. 116. P. 16 086–16 094.
- You Y., Borgmann K., Edara V.V., Stacy S., Ghorpade A., Ikezu T. // J. Extracell. Vesicles. 2019. V. 9. № 1. P. 1706801. https://doi.org/10.1080/20013078.2019.1706801
- Donoso-Quezada J., Ayala-Mar S., González-Valdez J. // Crit. Rev. Biotechnol. 2020. V. 40. № 6. P. 804–820. https://doi.org/10.1080/07388551.2020.1785385
- Elsharkasy O.M., Nordin J.Z., Hagey D.W., de Jong O.G., Schiffelers R.M., Andaloussi S.E., Vader P. // Adv. Drug Deliv. Rev. 2020. V. 159. P. 332–343. https://doi.org/10.1016/j.addr.2020.04.004
- Bulbake U., Doppalapudi S., Kommineni N., Khan W. // Pharmaceutics. 2017. V. 9. № 2. P. 12. https://doi.org/10.3390/pharmaceutics9020012
- Sercombe L., Veerati T., Moheimani F., Wu S.Y., Sood A.K., Hua S. // Front. Pharmacol. 2015. V. 6. P. 286. https://doi.org/10.3389/fphar.2015.00286
- Hoshino A., Costa-Silva B., Shen T.L., Rodrigues G., Hashimoto A., Tesic Mark M., Molina H., Kohsaka S., Di Giannatale A., Ceder S., Singh S., Williams C., Soplop N., Uryu K., Pharmer L., King T., Bojmar L., Davies A.E., Ararso Y., Zhang T., Zhang H., Hernandez J., Weiss J.M., Dumont-Cole V.D., Kramer K., Wexler L.H., Narendran A., Schwartz G.K., Healey J.H., Sandstrom P., Labori K.J., Kure E.H., Grandgenett P.M., Hollingsworth M.A., de Sousa M., Kaur S., Jain M., Mallya K., Batra S.K., Jarnagin W.R., Brady M.S., Fodstad O., Muller V., Pantel K., Minn A.J., Bissell M.J., Garcia B.A., Kang Y., Rajasekhar V.K., Ghajar C.M., Matei I., Peinado H., Bromberg J., Lyden D. // Nature. 2015. V. 527. № 7578. P. 329–335. https://doi.org/10.1038/nature15756
- Osawa S., Kurachi M., Yamamoto H., Yoshimoto Y., Ishizaki Y. // Biochem. Biophys. Res. Commun. 2017. V. 488. № 1. P. 232–238. https://doi.org/10.1016/j.bbrc.2017.05.049
- Murphy D.E., de Jong O.G., Brouwer M., Wood M.J., Lavieu G., Schiffelers R.M., Vader P. // Exp. Mol. Med. 2019. V. 51. № 3. P. 1–12. https://doi.org/10.1038/s12276-019-0223-5
- Kuriakose D., Xiao Z. // Int. J. Mol. Sci. 2020. V. 21. № 20. P. 7609. https://doi.org/10.3390/ijms21207609
- Borgens R.B., Liu-Snyder P. // Q. Rev. Biol. 2012. V. 87. № 2. P. 89–127. https://doi.org/10.1086/665457
- Lopez J.A., Denkova M., Ramanathan S., Dale R.C., Brilot F. // Clin. Transl. Immunology. 2021. V. 10. № 7. P. e1316. https://doi.org/10.1002/cti2.1316
- Zhang Z.G., Chopp M. // Lancet Neurol. 2009. V. 8. P. 491–500.
- Chen J., Li Y., Wang L., Zhang Z., Lu D., Lu M., Chopp M. // Stroke. 2001. V. 32. № 4. P. 1005–1011. https://doi.org/10.1161/01.str.32.4.1005 PMID: 11283404
- Shariati A., Nemati R., Sadeghipour Y., Yaghoubi Y., Baghbani R., Javidi K., Zamani M., Hassanzadeh A. // Eur. J. Cell. Biol. 2020. V. 99. № 6. P. 151097. https://doi.org/10.1016/j.ejcb.2020.151097
- Hess D.C., Wechsler L.R., Clark W.M., Savitz S.I., Ford G.A., Chiu D., Yavagal D.R., Uchino K., Liebeskind D.S., Auchus A.P., Sen S., Sila C.A., Vest J.D., Mays R.W. // Lancet Neurol. 2017. V. 16. № 5. P. 360–368. https://doi.org/10.1016/S1474-4422(17)30046-7
- Chung J.W., Chang W.H., Bang O.Y., Moon G.J., Kim S.J., Kim S.K., Lee J.S., Sohn S.I., Kim Y.H. STARTING-2 Collaborators // Neurology. 2021. V. 96. № 7. P. e1012-e1023. https://doi.org/10.1212/WNL.0000000000011440
- Zhang S., Lachance B.B., Moiz B., Jia X. // J. Stroke. 2020. V. 22. P. 286–305.
- Webb R.L., Kaiser E.E., Scoville S.L., Thompson T.A., Fatima S., Pandya C., Sriram K., Swetenburg R.L., Vaibhav K., Arbab A.S., Baban B., Dhandapani K.M., Hess D.C., Hoda M.N., Stice S.L. // Transl. Stroke Res. 2018. V. 9. № 5. P. 530–539. https://doi.org/10.1007/s12975-017-0599-2
- Xiao Y., Tian J., Wu W.C., Gao Y.H., Guo Y.X., Song S.J., Gao R., Wang L.B., Wu X.Y., Zhang Y., Li X. // Bioact. Mater. 2021. V. 9. P. 373–384. https://doi.org/10.1016/j.bioactmat.2021.07.017
- Jiang Y., Wang R., Wang C., Guo Y., Xu T., Zhang Z., Yang G.Y., Xu H., Tang Y. // Adv. Healthc Mater. 2022. V. 11. № 22. P. e2201150. https://doi.org/10.1002/adhm.202201150
- Deng M., Xiao H., Zhang H., Peng H., Yuan H., Xu Y., Zhang G., Hu Z. // Front. Cell. Neurosci. 2017. V. 11. P. 205. https://doi.org/10.3389/fncel.2017.00205
- Liu X., Zhang M., Liu H., Zhu R., He H., Zhou Y., Zhang Y., Li C., Liang D., Zeng Q., Huang G. // Exp. Neurol. 2021. V. 341. P. 113700. https://doi.org/10.1016/j.expneurol.2021.113700
- Zhang Y., Liu J., Su M., Wang X., Xie C. // Stem. Cell. Res. Ther. 2021. V. 12. № 1. P. 111. https://doi.org/10.1186/s13287-020-02091-x
- Webb R.L., Kaiser E.E., Jurgielewicz B.J., Spellicy S., Scoville S.L., Thompson T.A., Swetenburg R.L., Hess D.C., West F.D., Stice S.L. // Stroke. 2018. V. 49. № 5. P. 1248–1256. https://doi.org/10.1161/STROKEAHA.117.020353
- Webb R.L., Kaiser E.E., Scoville S.L., Thompson T.A., Fatima S., Pandya C., Sriram K., Swetenburg R.L., Vaibhav K., Arbab A.S., Baban B., Dhandapani K.M., Hess D.C., Hoda M.N., Stice S.L. // Transl. Stroke Res. 2018. V. 9. № 5. P. 530–539. https://doi.org/10.1007/s12975-017-0599-2
- Pascual M., Ibáñez F., Guerri C. // Neural Regen Res., 2020. V. 15. № 5. P. 796–801. https://doi.org/10.4103/1673-5374.268893
- Upadhya R., Madhu L.N., Attaluri S., Gitaí D.L.G., Pinson M.R., Kodali M., Shetty G., Zanirati G., Kumar S., Shuai B., Weintraub S.T., Shetty A.K. // J. Extracell. Vesicles. 2020. V. 9. № 1. P. 1809064. https://doi.org/10.1080/20013078.2020.1809064
- Doeppner T.R., Herz J., Görgens A., Schlechter J., Ludwig A.K., Radtke S., de Miroschedji K., Horn P.A., Giebel B., Hermann D.M. // Stem Cells Transl. Med. 2015. V. 4. № 10. P. 1131–1143. https://doi.org/10.5966/sctm.2015-0078
- Xia Y., Ling X., Hu G., Zhu Q., Zhang J., Li Q., Zhao B., Wang Y., Deng Z. // Stem Cell. Res. Ther. 2020. V. 11. № 1. P. 313. https://doi.org/10.1186/s13287-020-01834-0
- Gao Y., Wang C., Jin F., Han G., Cui C. // Tissue Cell. 2022. V. 76. P. 101772. https://doi.org/10.1016/j.tice.2022.101772
- Cai J., Wu J., Wang J., Li Y., Hu X., Luo S., Xiang D. // Cell Biosci. 2020. V. 10. P. 69. https://doi.org/10.1186/s13578-020-00427-x
- Lemos D.R., Duffield J.S. // Sci. Transl. Med. 2018. V. 10. № 426. P. eaan5174. https://doi.org/10.1126/scitranslmed.aan5174
- Attar-Schneider O., Dabbah M., Drucker L., Gottfried M. // Cell Signal. 2020. V. 65. P. 109456. https://doi.org/10.1016/j.cellsig.2019.109456
- Harrison E.B., Hochfelder C.G., Lamberty B.G., Meays B.M., Morsey B.M., Kelso M.L., Fox H.S., Yelamanchili S.V. // FEBS Open Bio. 2016. V. 6. № 8. P. 835–846. https://doi.org/10.1002/2211-5463.12092
- Huang R., Qin C., Wang J., Hu Y., Zheng G., Qiu G., Ge M., Tao H., Shu Q., Xu J. // Aging (Albany NY). 2019. V. 11. № 18. P. 7996–8014. https://doi.org/10.18632/aging.102314
- Fafián-Labora J., Lesende-Rodriguez I., Fernández-Pernas P., Sangiao-Alvarellos S., Monserrat L., Arntz O.J., van de Loo F.J., Mateos J., Arufe M.C. // Sci. Rep. 2017. V. 7. P. 43923. https://doi.org/10.1038/srep43923
- Huang R., Qin C., Wang J., Hu Y., Zheng G., Qiu G., Ge M., Tao H., Shu Q., Xu J. // Aging (Albany NY). 2019. V. 11. № 18. P. 7996–8014. https://doi.org/10.18632/aging.102314
- Davis C., Dukes A., Drewry M., Helwa I., Johnson M.H., Isales C.M., Hill W.D., Liu Y., Shi X., Fulzele S., Hamrick M.W. // Tissue Eng. Part A. 2017. V. 23. № 21–22. P. 1231–1240. https://doi.org/10.1089/ten.TEA.2016.0525
- Voynova E., Kulebyakin K., Grigorieva O., Novoseletskaya E., Basalova N., Alexandrushkina N., Arbatskiy M., Vigovskiy M., Sorokina A., Zinoveva A., Bakhchinyan E., Kalinina N., Akopyan Z., Tkachuk V., Tyurin-Kuzmin P., Efimenko A. // Front. Cell. Dev. Biol. 2022. V. 10. P. 1050489. https://doi.org/10.3389/fcell.2022.1050489
- Guix F.X., Capitán A.M., Casadomé-Perales Á., Palomares-Pérez I., López Del Castillo I., Miguel V., Goedeke L., Martín M.G., Lamas S., Peinado H., Fernández-Hernando C., Dotti C.G. // Life Sci. Alliance. 2021. V. 4. № 8. P. e202101055. https://doi.org/10.26508/lsa.202101055
- Lopatina T., Bruno S., Tetta C., Kalinina N., Porta M., Camussi G. // Cell. Commun. Signal. 2014. V. 12. P. 26. https://doi.org/10.1186/1478-811X-12-26
- Hikita T., Kuwahara A., Watanabe R., Miyata M., Oneyama C. // Sci. Rep. 2019. V. 9. № 1. P. 3265. https://doi.org/10.1038/s41598-019-39882-z
- Soto-Huelin B., Babiy B., Pastor O., Díaz-García M., Toledano-Zaragoza A., Frutos M.D., Espín J.C., Tomás-Barberán F.A., Busto R., Ledesma M.D. // Neurobiol Dis. 2023. V. 182. P. 106141. https://doi.org/10.1016/j.nbd.2023.106141
- Soraya H., Sani N.A., Jabbari N., Rezaie J. // Arch. Med. Res. 2021. V. 52. № 2. P. 151–162. https://doi.org/10.1016/j.arcmed.2020.10.007
- Baietti M.F., Zhang Z., Mortier E., Melchior A., Degeest G., Geeraerts A., Ivarsson Y., Depoortere F., Coomans C., Vermeiren E., Zimmermann P., David G. // Nat. Cell. Biol. 2012. V. 14. № 7. P. 677–685. https://doi.org/10.1038/ncb2502
- Choi Y.J., Li W.Y., Moon G.J., Lee P.H., Ahn Y.H., Lee G., Bang O.Y. // J. Neurol. Sci. 2010. V. 298. № 1–2. P. 28–34. https://doi.org/10.1016/j.jns.2010.09.003
- Cha J.M., Shin E.K., Sung J.H., Moon G.J., Kim E.H., Cho Y.H., Park H.D., Bae H., Kim J., Bang O.Y. // Sci. Rep. 2018. V. 8. № 1. P. 1171. https://doi.org/10.1038/s41598-018-19211-6
- Casajuana Ester M., Day R.M. // Pharmaceutics. 2023. V. 15. № 2. P. 663. https://doi.org/10.3390/pharmaceutics15020663
- Xie L., Mao M., Zhou L., Zhang L., Jiang B. // Stem Cells Int. 2017. V. 2017. P. 2730472. https://doi.org/10.1155/2017/2730472
- Kim M., Yun H.W., Park D.Y., Choi B.H., Min B.H. // Tissue Eng. Regen. Med. 2018. V. 15. № 4. P. 427–436. https://doi.org/10.1007/s13770-018-0139-5
- Han M., Zhang Z., Liu Z., Liu Y., Zhao H., Wang B., Zhang C., Shang H., Li Y., Wang S., Xin T. // Biomater. Adv. 2023. V. 149. P. 213396. https://doi.org/10.1016/j.bioadv.2023.213396
- Teixeira F.G., Panchalingam K.M., Assunção-Silva R., Serra S.C., Mendes-Pinheiro B., Patrício P., Jung S., Anjo S.I., Manadas B., Pinto L., Sousa N., Behie L.A., Salgado A.J. // Sci Rep., 2016. V. 6. P. 27791. https://doi.org/10.1038/srep27791
- Zhang Y., Chopp M., Zhang Z.G., Katakowski M., Xin H., Qu C., Ali M., Mahmood A., Xiong Y. // Neurochem. Int. 2017. V. 111. P. 69–81. https://doi.org/10.1016/j.neuint.2016.08.003
- Sinha S., Hoshino D., Hong N.H., Kirkbride K.C., Grega-Larson N.E., Seiki M., Tyska M.J., Weaver A.M. // J. Cell. Biol. 2016. V. 214. № 2. P. 197–213. https://doi.org/10.1083/jcb.201601025
- Hsu C., Morohashi Y., Yoshimura S., Manrique-Hoyos N., Jung S., Lauterbach M.A., Bakhti M., Grønborg M., Möbius W., Rhee J., Barr F.A., Simons M. // J. Cell. Biol. 2010. V. 189. № 2. P. 223–232. https://doi.org/10.1083/jcb.200911018
- Song L., Tang S., Han X., Jiang Z., Dong L., Liu C., Liang X., Dong J., Qiu C., Wang Y., Du Y. // Nat. Commun. 2019. V. 10. № 1. P. 1639. https://doi.org/10.1038/s41467-019-09720-x
- Böker K.O., Lemus-Diaz N., Rinaldi Ferreira R., Schiller L., Schneider S., Gruber J. // Mol Ther. 2018. V. 26. № 2. P. 634–647. https://doi.org/10.1016/j.ymthe.2017.11.008
- Kojima R., Bojar D., Rizzi G., Hamri G.C., El-Baba M.D., Saxena P., Ausländer S., Tan K.R. & Fussenegger M. // Nat. Commun. 2018. V. 9. P. 1305. https://doi.org/10.1038/s41467-018-03733-8
- Sun C., Wang P., Dong W., Liu H., Sun J., Zhao L. // Aging (Albany NY). 2020. V. 12. № 11. P. 10 427–10 440. https://doi.org/10.18632/aging.103268
- Yang L., Peng X., Li Y., Zhang X., Ma Y., Wu C., Fan Q., Wei S., Li H., Liu J. // Mol. Cancer. 2019. V. 18. № 1. P. 78. https://doi.org/10.1186/s12943-019-0990-6
- Bagheri H.S., Mousavi M., Rezabakhsh A., Rezaie J., Rasta S.H., Nourazarian A., Avci Ç.B., Tajalli H., Talebi M., Oryan A., Khaksar M., Kazemi M., Nassiri S.M., Ghaderi S., Bagca B.G., Rahbarghazi R., Sokullu E. // Lasers Med. Sci. 2018. V. 33. № 5. P. 1131–1145. https://doi.org/10.1007/s10103-018-2495-8
- Jabbari N., Nawaz M., Rezaie J. // Int. J. Mol. Sci. 2019. V. 20. № 15. P. 3649. https://doi.org/10.3390/ijms20153649
- Chiaradia E., Tancini B., Emiliani C., Delo F., Pellegrino R.M., Tognoloni A., Urbanelli L., Buratta S. // Cells. 2021. V. 10. № 7. P. 1763. https://doi.org/10.3390/cells10071763
- Gonzalez-King H., García N.A., Ontoria-Oviedo I., Ciria M., Montero J.A., Sepúlveda P. // Stem Cells. 2017. V. 35. № 7. P. 1747–1759. https://doi.org/10.1002/stem.2618
- Jeske R., Liu C., Duke L., Canonicco Castro M.L., Muok L., Arthur P., Singh M., Jung S., Sun L., Li Y. // Bioact. Mater. 2022. V. 25. P. 732–747. https://doi.org/10.1016/j.bioactmat.2022.07.004
- Wu B., Liu D.A., Guan L., Myint P.K., Chin L., Dang H., Xu Y., Ren J., Li T., Yu Z., Jabban S., Mills G.B., Nukpezah J., Chen Y.H., Furth E.E., Gimotty P.A., Wells R.G., Weaver V.M., Radhakrishnan R., Wang X.W., Guo W. // Nat. Cell Biol. 2023. V. 25. № 3. P. 415–424. https://doi.org/10.1038/s41556-023-01092-1
- Sinha S., Hoshino D., Hong N.H., Kirkbride K.C., Grega-Larson N.E., Seiki M., Tyska M.J., Weaver A.M. // J. Cell Biol. 2016. V. 214. № 2. P. 197–213. https://doi.org/10.1083/jcb.201601025
- Atienzar-Aroca S., Flores-Bellver M., Serrano-Heras G., Martinez-Gil N., Barcia J.M., Aparicio S., Perez-Cremades D., Garcia-Verdugo J.M., Diaz-Llopis M., Romero F.J., Sancho-Pelluz J. // J. Cell Mol. Med. 2016. V. 20. № 8. P. 1457–1466. https://doi.org/10.1111/jcmm.12834
- Fukuta T., Nishikawa A., Kogure K. // Biochem. Biophys. Rep. 2019. V. 21. P. 100713. https://doi.org/10.1016/j.bbrep.2019.100713
- Sterzenbach U., Putz U., Low L.H., Silke J., Tan S.S., Howitt J. // Mol. Ther. 2017. V. 25. № 6. P. 1269–1278. https://doi.org/10.1016/j.ymthe.2017.03.030
- Choi S., Yang Z., Wang Q., Qiao Z., Sun M., Wiggins J., Xiang S.H., Lu Q. // Sci. Adv. 2023. V. 9. № 4. P. eade2708. https://doi.org/10.1126/sciadv.ade2708
- Villarroya-Beltri C., Gutiérrez-Vázquez C., Sánchez-Cabo F., Pérez-Hernández D., Vázquez J., Martin-Cofreces N., Martinez-Herrera D.J., Pascual-Montano A., Mittelbrunn M., Sánchez-Madrid F. // Nat. Commun. 2013. V. 4. P. 2980. https://doi.org/10.1038/ncomms3980
- Zubarev I., Vladimirtsev D., Vorontsova M., Blatov I., Shevchenko K., Zvereva S., Lunev E.A., Faizuloev E., Barlev N. // Cells. 2021. V. 10. № 11. P. 3043. https://doi.org/10.3390/cells10113043
- Ginini L., Billan S., Fridman E., Gil Z. // Cells. 2022. V. 11. № 9. P. 1375. https://doi.org/10.3390/cells11091375
- Ohno S., Takanashi M., Sudo K., Ueda S., Ishikawa A., Matsuyama N., Fujita K., Mizutani T., Ohgi T., Ochiya T., Gotoh N., Kuroda M. // Mol. Ther. 2013. V. 21. № 1. P. 185–191. https://doi.org/10.1038/mt.2012.180
- Yin X., Jiang L.H. // Front. Cardiovasc. Med. 2023. V. 9. P. 1041481. https://doi.org/10.3389/fcvm.2022.1041481
- Salomon C., Ryan J., Sobrevia L., Kobayashi M., Ashman K., Mitchell M., Rice G.E. // PLoS One. 2013. V. 8. № 7. P. e68451. https://doi.org/10.1371/journal.pone.0068451
- Gonzalez-King H., García N.A., Ontoria-Oviedo I., Ciria M., Montero J.A., Sepúlveda P. // Stem Cells. 2017. V. 35. № 7. P. 1747–1759. https://doi.org/10.1002/stem.2618
- Witwer K.W., Van Balkom B.W.M., Bruno S., Choo A., Dominici M., Gimona M., Hill A.F., De Kleijn D., Koh M., Lai R.C., Mitsialis S.A., Ortiz L.A., Rohde E., Asada T., Toh W.S., Weiss D.J., Zheng L., Giebel B., Lim S.K. // J. Extracell. Vesicles. 2019. V. 8. № 1. P. 1609206. https://doi.org/10.1080/20013078.2019.1609206
- Lai R.C., Tan S.S., Yeo R.W., Choo A.B., Reiner A.T., Su Y., Shen Y., Fu Z., Alexander L., Sze S.K., Lim S.K. // J. Extracell. Vesicles. 2016. V. 5. P. 29828. https://doi.org/10.3402/jev.v5.29828
- Dzhauari S., Basalova N., Primak A., Balabanyan V., Efimenko A., Skryabina M., Popov V., Velichko A., Bozov K., Akopyan Z., Malkov P., Stambolsky D., Tkachuk V., Karagyaur M. // Pharmaceutics. 2023. V. 15. № 6. P. 1608. https://doi.org/10.3390/pharmaceutics15061608
- Théry C., Kenneth W., Witwer K.W., Aikawa E. et al. // Journal of Extracellular Vesicles. 2018. V. 7. P. 1535750.https://doi.org/10.1080/20013078.2018.1535750