Перспективы повышения биологической активности биопрепаратов на основе бактерий рода Bacillus и нанокомпозитов хитозана (Обзор)

Обложка

Цитировать

Полный текст

Открытый доступ Открытый доступ
Доступ закрыт Доступ предоставлен
Доступ закрыт Только для подписчиков

Аннотация

В обзоре рассмотрены свойства эндофитных бактерий рода Bacillus как объектов биоконтроля, перспективы расширения спектра их защитного действия на основе комплексов с производными хитозана. Описаны механизмы прямого и опосредованного воздействия бактерий на защитный потенциал растений, проанализирована роль про-/антиоксидантной системы в формировании системных защитных реакций. Проанализированы иммуностимулирующие свойства производных хитозана и его модификаций с органическими молекулами и наночастицами металлов. Показана перспективность использования комплексов бактерий Bacillus spp. с нано- и субмикронными частицами производных хитозана для расширения спектра защитного действия новых биофунгицидов и иммуностимуляторов на их основе.

Об авторах

Л. Г. Яруллина

Институт биохимии и генетики – обособленное структурное подразделение
Уфимского федерального исследовательского центра Российской академии наук; Уфимский университет науки и технологий

Автор, ответственный за переписку.
Email: yarullina@bk.ru
Россия, 450054, Уфа; Россия, 450076, Уфа

К. С. Гилевская

Институт химии новых материалов НАН Беларуси

Email: yarullina@bk.ru
Беларусь, 220072, Минск

В. В. Николайчук

Институт химии новых материалов НАН Беларуси

Email: yarullina@bk.ru
Беларусь, 220072, Минск

Е. А. Заикина

Институт биохимии и генетики – обособленное структурное подразделение
Уфимского федерального исследовательского центра Российской академии наук

Email: yarullina@bk.ru
Россия, 450054, Уфа

К. М. Герасимович

Институт экспериментальной ботаники им. В.Ф. Купревича НАН Беларуси

Email: yarullina@bk.ru
Беларусь, 220072, Минск

А. В. Сорокань

Институт биохимии и генетики – обособленное структурное подразделение
Уфимского федерального исследовательского центра Российской академии наук

Email: yarullina@bk.ru
Россия, 450054, Уфа

Е. И. Рыбинская

Институт экспериментальной ботаники им. В.Ф. Купревича НАН Беларуси

Email: yarullina@bk.ru
Беларусь, 220072, Минск

Г. Ф. Бурханова

Институт биохимии и генетики – обособленное структурное подразделение
Уфимского федерального исследовательского центра Российской академии наук

Email: yarullina@bk.ru
Россия, 450054, Уфа

И. А. Овчинников

Институт экспериментальной ботаники им. В.Ф. Купревича НАН Беларуси

Email: yarullina@bk.ru
Беларусь, 220072, Минск

В. О. Цветков

Уфимский университет науки и технологий

Email: yarullina@bk.ru
Россия, 450076, Уфа

Н. А. Еловская

Институт экспериментальной ботаники им. В.Ф. Купревича НАН Беларуси

Email: yarullina@bk.ru
Беларусь, 220072, Минск

Е. А. Черепанова

Институт биохимии и генетики – обособленное структурное подразделение
Уфимского федерального исследовательского центра Российской академии наук

Email: yarullina@bk.ru
Россия, 450054, Уфа

Ж. Н. Калацкая

Институт экспериментальной ботаники им. В.Ф. Купревича НАН Беларуси

Email: yarullina@bk.ru
Беларусь, 220072, Минск

И. С. Марданшин

Башкирский научно-исследовательский институт сельского хозяйства – обособленное
структурное подразделение УФИЦ РАН

Email: yarullina@bk.ru
Россия, 450054, Уфа

Список литературы

  1. Kumawat K.C., Razdan N., Saharan K. // Microbiology Research. 2022. V. 254. A. 126901. https://doi.org/10.1016/j.micres.2021.126901
  2. Hassani M.A., Durán P., Hacquard S. // Microbiome. 2018. V. 6. P. 58. https://doi.org/10.1186/s40168-018-0445-0
  3. Pinski A., Betekhtin A., Hupert-Kocurek K., Mur L.A.J., Hasterok R. // Int. J. Mol. Sci. 2019. V. 20. № 8. P. 1947–1961. https://doi.org/10.3390/ijms20081947
  4. Delaux P.M., Schornack S. // Science. 2021. V. 19. № 371. 6531:eaba6605. https://doi.org/10.1126/science.aba6605
  5. Maksimov I.V., Sorokan A.V., Burkhanova G.F., Veselova S.V., Alekseev V.Yu., Shein M.Yu. et al. // Plants. 2019. V. 8. № 12. P. 575. https://doi.org/10.3390/plants8120575
  6. Чеботарь В.К., Щербаков А.В., Щербакова Е.Н., Масленникова С.Н., Заплаткин А.Н., Мальфанова Н.В. // Сельскохозяйственная биология. 2015. Т. 50. № 5. С. 648–654.
  7. Ibuki T., Iwasawa S., Lian A.A., Lye P.Y., Maruta R., Asano S.-I., Kotani E., Mori H. // Biol. Open. 2022. V. 11. № 9. bio059363. https://doi.org/10.1242/bio.059363
  8. Srinivasan K., Mathivanan N. // Biological Control. 2009. V. 51. P. 395–402.
  9. Le Cocq K., Gurr S.J., Hirsch P.R., Mauchline T.H. // Mol. Plant Pathol. 2017. V. 18. P. 469–473. https://doi.org/10.1111/mpp.12483
  10. Mishra S., Shivanandappa K., Krishnaraj J., Prem S. // AJCS. 2014. V. 8. № 3. P. 347–355. https://doi.org/10.1177/2329488414525399
  11. Firmansyah D., Widodo Hidayat S.H. // Asian J. Plant Pathol. 2017. V. 11. P. 148–155.
  12. Павлюшин В.А., Тютерев С.Л., Попова Э.В., Новикова И.И., Быкова Г.А., Домнина Н.С. // Биотехнология. 2010. № 4. С. 69–80.
  13. Amine R., Tarek C., Hassane E., Noureddine E.H., Khadija O. // Molecules. 2021. V. 26. P. 1117. https://doi.org/10.3390/molecules26041117
  14. Варламов В.П., Ильина А.В., Шагдарова Б.Ц., Луньков А.П., Мысякина И.С. // Успехи биологической химии. 2020. Т.60. С. 317–368.
  15. Nedved E.L., Kalatskaja J.N., Ovchinnikov I.A., Rybinskaya E.I., Kraskouski A.N., Nikalaichuk V.V. et al. // Appl. Biochem. Microbiol. 2022. V. 58. № 1. P. 69–76. https://doi.org/10.1134/S0003683822010069
  16. Marrone P.G. //Pest Manag Sci. 2023. https://doi.org/10.1002/ps.7403
  17. Максимов И.В., Веселова С.В., Нужная Т.В., Сарварова Е.Р., Хайруллин Р.М. // Физиология растений. 2015. Т. 62. № 6. С. 763–775.
  18. Egamberdieva D., Wirth S.J., Shurigin V.V., Hashem A., Abd Allah E.F. // Front. Microbiol. 2017. V. 8. P. 1887. https://doi.org/10.3389/fmicb.2017.01887
  19. Мелентьев А.И. Аэробные спорообразующие бактерии Bacillus Cohn в агроэкосистемах. М.: Наука, 2007. 148 с.
  20. Монастырский О.А. // Защита и карантин растений. 2008. № 12. С. 41–44.
  21. Драговоз И.В. // Микробиол. журн. 2013. Т. 75. № 3. С. 41–46.
  22. Курамшина З.М., Смирнова Ю.В., Хайруллин Р.М. // Физиология растений. 2016. Т. 63. № 5. С. 1–9. https://doi.org/10.7868/S0015330316050080
  23. Verma P., Yadav A.N., Kumar V., Singh D.P., Saxena A.K. In: Plant-Microbe Interactions in Agro-Ecological Perspectives. /Eds. D.P. Singh, H.B. Singh, R. Prabha. Singapore: Springer, 2017. P. 543. https://doi.org/10.1007/978-981-10-6593-4_22
  24. Shafi O., Tian H., Ji M. // Biotechnol. 2017. № 31. P. 446–459. https://doi.org/10.1080/13102818.2017.1286950
  25. Lastochkina O., Seifikalhor M., Aliniaeifard S., Baymiev A., Pusenkova L., Garipova S., Kulabuhova D., Maksimov I. // Plants. 2019. V. 8. A. 97. https://doi.org/10.3390/plants8040097
  26. Veselova S.V., Nuzhnaya T.V., Maksimov I.V. Jasmonic Acid: Biosynthesis, Functions and Role in Plant Development. Series Plant Science Research and Practices USA: Nova Sci. Publishers, 2015. P. 33–66.
  27. Sorokan A., Cherepanova E., Burkhanova G., Veselova S., Rumyantsev S., Alekseev V. et al. // Front. Microbiol. 2020. V. 11. 569457. https://doi.org/10.3389/fmicb.2020.569457
  28. Lee Y.P., Kim S.H., Bang J.W., Lee H.S., Kwak S.S., Kwon S.Y. // Plant Cell Reports. 2017. V. 26. № 5 P. 591–598. https://doi.org/10.1007/s00299-006-0253-z
  29. Zehnder G.W., Yao C., Murphy J.F., Sikora E.J., Kloepper J.W. // Biol Control. 2000. V. 45. P. 127–137. https://doi.org/10.1023/A:1009923702103
  30. Yang Y.S., Zhou J.T., Lu H., Yuan Y.L., Zhao L.H. // Environ. Technol. 2012. V. 33. P. 2603–2609. https://doi.org/10.1080/09593330.2012.672473
  31. Lastochkina O., Pusenkova L., Yuldashev R., Babaev M., Garipova S., Blagova D., Khairullin R., Aliniaeifard S. // Plant Physiology. Biochemistry. 2017. № 121. P. 80–88. https://doi.org/10.1016/j.plaphy.2017.10.020
  32. Хайруллин Р.М. // Вестник ОГУ. 2007. № 2. С. 129–134.
  33. Shternshis M.V., Belyaev A.A., Shpatova T.V., Lelyak A.A. // Contemporary Problems of Ecology. 2015. V. 8. № 3. P. 390–396. https://doi.org/10.1134/S1995425515030130
  34. Kasim W.A., Gaafar R.M., Abou-Ali R.M. // Annals of Agricultural Science. 2016. V. 61. № 2. P. 217–227. https://doi.org/10.1016/j.aoas.2016.07.003
  35. Seifikalhor M.S., Seif M., Aliniaeifard S., Asayesh E. // Acta Hortic. 2018. V. 1227. 59.
  36. Turan M., Ekinci M., Yldrm E., Gunes A., Karagoz K., Kotan R., Dursun A. // Turkish Journal of Agriculture and Forestry. 2014. № 38. P. 327–333. https://doi.org/10.3906/tar-1308-62
  37. Blake C., Nordgaard Christensen M., Kovacs A.T. // MPMI. 2021. V. 34. № 1. P. 15–25. https://doi.org/10.1094/MPMI-08-20-0225-CR
  38. Сидорова Т.М., Асатурова А.М., Хомяк А.И. // Сельскохозяйственная биология. 2018. Т. 53. № 1. С. 29–37.
  39. Максимов И.В., Черепанова Е.А. // Биомика. 2018. Т. 10. № 1. С. 57–61. https://doi.org/10.31301/2221-6197.bmcs.2018-13
  40. Surette M.A., Sturz A.V., Lada R.R., Nowak J. // Plant Soil. 2003. V. 253. P. 381. https://doi.org/10.1023/A:1024835208421
  41. Chen F., Wang M., Zheng Y., Luo J., Yang X., Wang X. // World J. Microbiol. Biotechnol. 2010. V. 26. P. 675–684. https://doi.org/10.1007/s11274-009-0222-0
  42. Subramani A.K., Raval R., Sundareshan S., Sivasengh R., Raval K. // Prep. Biochem. Biotechnol. 2022. V. 52. № 10. P. 1160–1172. https://doi.org/10.1080/10826068.2022.2033994
  43. Хайруллин Р.М., Бурханова Г.Ф., Сорокань А.В., Сарварова Е.Р., Веселова С.В., Черепанова Е.А. и др. // Теорeтическая и прикладная экология. 2019. № 4. С. 130–135. https://doi.org/10.25750/1995-4301-2019-4-130-135
  44. Бурханова Г.Ф., Сорокань А.В., Черепанова Е.А., Сарварова Е.Р., Хайруллин Р.М., Максимов И.В. // Вавиловский журнал генетики и селекции. 2019. Т. 23. № 7. С. 873–878. https://doi.org/10.18699/VJ19.561
  45. Максимов И.В., Сингх Б.П., Черепанова Е.А., Бурханова Г.Ф., Хайруллин Р.М. // Прикл. биохимия и микробиология. 2020. Т. 56. № 1. С. 19–34. https://doi.org/10.31857/S0555109920010134
  46. Choudhary D.K., Johri B.N. // Microbiol. Res. 2009. V. 164. P. 493–513. https://doi.org/10.1016/j.micres.2008.08.007
  47. Kumar S., Chauhan P.S., Agrawal L., Raj R., Srivastava A., Gupta S. // PLoS ONE. 2016. V. 11. № 3. e0149980. https://doi.org/10.1371/journal.pone.0149980
  48. Niu D.D., Liu H.X., Jiang C.H., Wang Y.P., Wang Q.Y., Jin H.L., Guo J.H. // Mol. Plant Microbe. In. 2011. V. 24. № 5. P. 533–542. https://doi.org/10.1094/MPMI-09-10-0213
  49. Gonzalez-Gallegos E., Laredo-Alcala E., Ascacio-Valdes J., de Rodriguez D., Hernandez-Castillo F. // American Journal of Plant Sciences. 2015. V. 6. № 11. P. 1785–1791. https://doi.org/10.4236/ajps.2015.611179
  50. Yu Y., Gui Y., Li Z., Jiang C., Guo J., Niu D. // Plants (Basel). 2022. V. 11. № 3. P. 386. https://doi.org/10.3390/plants11030386
  51. Conrath U., Beckers G.J.M., Flors V., García-Agustín P., Jakab G., Mauch F. et al. // Mol. Plant Microbe Interact. 2006. V. 19. P. 1062–1071.
  52. Ross A.F. // Virology. 1961. V. 14. P. 340–358.
  53. Glazebrook J. // Annu. Rev. Phytopathol. 2005. V. 43. P. 205. https://doi.org/10.1146/annurev.phyto.43.040204.135923
  54. Тарчевский И.А., Яковлева В.Г., Егорова А.М. // Прикл. биохимия и микробиология. 2010. Т. 46. № 3. С. 263–275.
  55. Gimenez-Ibanez S., Solano R. // Frontiers in Plant Science. 2013. V. 4. P. 72. https://doi.org/10.3389/fpls.2013.00072
  56. Durrant W.E., Dong X. // Annu. Rev. Phytopathol. 2004. V. 42. P. 185–209 https://doi.org/10.1146/annurev.phyto.42.040803.140421
  57. Wang M., Xue J., Ma J., Feng X., Ying H., Xu H. // Front. Microbiol. 2020. V. 11. P. 942. https://doi.org/10.3389/fmicb.2020.00942
  58. González-López M.D.C., Jijón-Moreno S., Dautt-Castro M., Ovando-Vázquez C., Ziv T., Horwitz B.A., Casas-Flores S. // Int. J. Mol. Sci. 2021. V. 22. P. 6804.
  59. Bode V., Huber R. // Biochim. Biophys. Acta. 2000. V. 1477. № 1–2. P. 241–252. https://doi.org/10.1016/s0167-4838(99)00276-9
  60. Домаш В.И., Шарпио Т.П., Забрейко С.А., Сосновская Т.Ф. // Биоорг. химия. 2008. Т. 34. № 3. С. 353–357.
  61. Мосолов В.В., Валуева Т.А. // Прикл. биохимия и микробиология. 2011. Т. 47. № 5. С. 501–507.
  62. Яруллина Л.Г., Касимова Р.И., Максимов И.В. // Прикл. биохимия и микробиология. 2016. Т. 52. № 5. С. 531–537. https://doi.org/10.7868/S0555109916050184
  63. Канделинская О.Л., Грищенко Е.Р., Домаш В.И., Топунов А.Ф. // Агрохимия. 2008. № 9. С. 45–49.
  64. Бурханова Г.Ф., Веселова С.В., Сорокань А.В., Благова Д.К., Нужная Т.В., Максимов И.В. // Прикл. биохимия и микробиология. 2017. Т. 53. № 3. С. 308–331. https://doi.org/10.7868/S0555109917030047
  65. De Meyer G., Capieau K., Audenaert K., Buchala A., Métraux J.P., Höfte M. // Mol. Plant Microbe Interact. 1999. V. 12. P. 450–458.
  66. Brosche M., Blomster T., Salojarvi J., Cui F., Sipari N., Leppala J., et al. // PLoS Genet. 2014. V. 10. № 2. e1004112. https://doi.org/10.1371/journal.pgen.1004112
  67. Suzuki N., Miller G., Sejima H., Harper J., Mittler R. // J. Exp. Bot. 2012. V. 64. P. 253–263. https://doi.org/10.1093/jxb/ers335
  68. Bordiec S., Paquis S., Lacroix H., Dhondt S., Barka E., Kauffmann A. et al. // J. Exp. Bot. 2011. V. 62. P. 595–603. https://doi.org/10.1093/jxb/erq291
  69. Pfannschmidt T., Brautigam K., Wagner R., Dietzel L., Schroter Y., Steiner S., Nykytenko A. // Ann. Bot. 2009. V. 103. P. 599–607. https://doi.org/10.1093/aob/mcn081
  70. Qi J., Song C.P., Wang B., Zhou J., Kangasjärvi J., Zhu J.K., Gong Z. // Journal of Integrative Plant Biology. 2018. V. 60. № 9. P. 805–826. https://doi.org/10.1111/jipb.12654
  71. Tondo M.L., de Pedro-Jové R., Vandecaveye A., Piskulic L., Orellano E.G., Valls M. // Front. Plant Sci. 2020. V. 11. A. 1156. https://doi.org/10.3389/fpls.2020.01156
  72. Трошина Н.Б., Сурина О.Б., Черепанова Е.А., Яруллина Л.Г. // Микология и фитопатология. 2010. V. 44. № 3. P. 273–279.
  73. Alquéres S., Meneses C., Rouws L., Rothballer M., Baldani I., Schmid M., Hartmann A. // Molecular Plant-Microbe Interaction. 2013. V. 8. P. 937–945. https://doi.org/10.1094/MPMI-12-12-0286-R
  74. Газарян И.Г., Хушпульян Д.М., Тишков В.И. // Успехи биологической химии. 2006. Т. 46. С. 303–322.
  75. O’Brien J.A., Daudi A., Finch P., Butt V.S., Whitelegge J.P., Souda P., Ausubel F.M., Bolwell G.P. // Plant Physiol. 2012. V. 158. № 4. P. 2013–2027.
  76. Almagro L., Gomez Ros V., Belchi-Navarro S., Bru R., Ros Barcello A., Pedreno M.A. // J. Exp. Botany. 2009. V. 60. P. 377–390.
  77. Mittler R. // Trends in Plant Science. 2002. V. 7. P. 406–410. https://doi.org/10.1016/S1360-1385(02)02312-9
  78. Прадедова Е.В., Ишеева О.Д., Саляев Р.К. // Физиология растений. 2011. Т. 58. № 1. С. 40–48. https://doi.org/10.17076/eb787
  79. Bakalova S., Nikolova A., Nedeva D. // Bulg. J. Plant Physiol. 2004. V. 30. № 1–2. P. 64–77.
  80. Колупаев Ю.Е., Карпец Ю.В., Ястреб Т.О., Мусатенко Л.И. // Физиология и биохимия культ. растений. 2010. Т. 42. № 3. С. 210–217.
  81. Рахманкулова З.Ф., Федяев В.В., Рахматуллина С.Р. // Физиология растений. 2010. Т. 57. № 6. С. 835–840.
  82. Тарчевский И.А. Сигнальные системы клеток растений. М.: Наука, 2002. 294 с.
  83. Shao H.B., Chu L.Y., Jaleel C.A., Zhao C.X. // C R Biol. 2008. V. 331. № 3. P. 215–225. https://doi.org/10.1016/j.crvi.2008.01.002
  84. Guan L.M., Scandalios J.G. // Free Radic. Biol. Med. 2000 V. 28. № 8. P. 1182–1190. https://doi.org/10.1016/S0891-5849(00)00212-4
  85. Zandi P., Schnug E. // Biology. 2022. V. 11. P. 155. https://doi.org/10.3390/biology11020155
  86. Maksimov I.V., Blagova D.K., Veselova S.V., Sorokan A.V., Burkhanova G.F., Cherepanova E.A. et al. // Biological Control. 2020. V. 144. https://doi.org/10.1016/j.biocontrol.2020.104242
  87. Valenzuela-Soto J., Estrada-Hernández M., Ibarra-Laclette E., Délano-Frier J. // Planta. 2010. V. 231. № 2. P. 397–410. https://doi.org/10.1007/s00425-009-1061-9
  88. Wang S., Wu H., Qiao J., Ma L., Liu J., Xia Y., Gao X. // J. Microbiol. Biotechnol. 2009. V. 19. № 10. P. 1250–1258.
  89. Su P, Tan X, Li C, Zhang D, Cheng J, Zhang S et al. // Microb. Biotechnol. 2017 V. 10. № 3. P. 612–624. https://doi.org/10.1111/1751-7915.12704
  90. Beris D., Theologidis I., Skandalis N., Vassilakos N. // Scientific Reports. 2018. V. 8. Article number: 10320.
  91. Waadt R., Seller C.A., Hsu P.K., Takahashi Y., Munemasa S., Schroeder J.I. // Nat. Rev. Mol. Cell Biol. 2022. V. 23. № 10. P. 680–694. https://doi.org/10.1038/s41580-022-00479-6
  92. Goswami M., Deka S. // Pedosphere. 2020. V. 30. № 1. P. 40–61. https://doi.org/10.1016/S1002-0160(19)60839-8
  93. Pinedo T., Ledger M., Greve M.J. // Front. Plant Sci. 2015. V. 6. P. 1–17.
  94. Niu S.Q., Li H.R., Pare P.W., Aziz M., Wang S.M., ShiInduced H.Z. // Plant Soil. 2016. V. 407. P. 217–230.
  95. Ansari F.A., Ahmad I., Pichtel J. // Agric. Ecosyst. Environ. Appl. Soil Ecol. 2019. V. 3. P. 45–54.
  96. Kadmiri I.-M., Chaouqui L., Azaroual S.E., Sijilmassi B., Yaakoubi K., Wahb I. // Arab. J. Sci. Eng. 2018. V. 43. P. 3403–3415.
  97. Мерзаева О.В., Широких И.Г. // Прикл. биохимия и микробиология. 2010. Т. 46. № 1. С. 51–57.
  98. Berg G. // Appl. Microboil. Biotehnol. 2009. V. 84. P. 11–18. https://doi.org/10.1007/s00253-009-2092-7
  99. Arkhipova T.N., Veselov S.U., Melentiev A.I., Kudoyarova G.R. // Plant Soil. 2005. V. 272. № 5. P. 201–209.
  100. Pérez-Flores P., Valencia-Cantero E., Altamirano-Hernández J., Pelagio-Flores R., López-Bucio J., García-Juárez P., Macías-Rodríguez L. // Protoplasma. 2017. V. 254. № 6. P. 2201–2213.
  101. Shao J., Li S., Zhang N., Cui X., Zhou X., Zhang G., Shen Q., Zhang R. // Microb. Cell Factories. 2015. V. 14. P. 130–141.
  102. Park Y.G., Mun B.G., Kang S.M., Hussain A., Shahzad R., Seo C.W. et al. // PLoS One. 2017. V. 12. № 3. e0173203.
  103. Sadeghi A., Karimi E., Dahaji P.A., Javid M.G., Dalvand Y., Askari H. // World J. Microbiol. Biotechnol. 2012. V. 28. P. 1503–1509. https://doi.org/10.1007/s11274-011-0952-7
  104. Kang S.M., Shahzad R., Bilal S., Khan A.L., Park Y.G., Lee K.E. // BMC Microbiol. 2019. V. 19. № 80. https://doi.org/10.1186/s12866-019-1450-6
  105. Karadeniz A., Topcuoğlu Ş.F., Inan S. // World J. Microbiol. Biotechnol. 2006. V. 22. P. 1061–1064. https://doi.org/10.1007/s11274-005-4561-1
  106. Salomon M.V., Bottini R., de Souza Filho G.A., Cohen A.C., Moreno D., Gil M. // Physiol. Plant. 2014. V. 151. P. 359–374. https://doi.org/10.1111/ppl.12117
  107. Bottini R., Cassán F., Piccoli P. // Appl. Microbiol. Biotechnol. 2004. V. 65. P. 497–503.
  108. Grichko V.P., Glick B.R. // Plant Physiol. Biochem. 2001. V. 39. № 1. P. 11–17. https://doi.org/10.1016/S0981-9428(00)01212-2
  109. Barkai-Golan R. Postharvest Diseases of Fruit and Vegetables. Development and Control. Amsterdam, Netherlands: Elsevier, 2001.
  110. Shakirova F.M., Avalbaev A.M., Bezrukova M.V., Fatkhutdinova R.A., Maslennikova D.R., Yuldashev R.A., Allagulova C.R., Lastochkina O.V. In: Phytohormones and Abiotic Stress Tolerance in Plants. /Eds. N.A. Khan, R. Nazar, N. Iqbal, N.A. Anjum. Berlin, Heidelberg: Springer, 2012. P. 185–228. https://doi.org/10.1007/978-3-642-25829-9_9
  111. Kalatskaja J.N., Baliuk N.V., Rybinskaya K.I., Herasimovich K.M., Yalouskaya N.A., Yarullina L.G., Tsvetkov V.O. // Int. J. Plant Biol. 2023. V. 14. P. 312–328. https://doi.org/10.3390/ijpb14010026
  112. Яруллина Л.Г., Цветков В.О., Хабибуллина В.О., Черепанова Е.А., Бурханова Г.Ф., Заикина Е.А., Калацкая Ж.Н. // Физиология растений. 2022. Т. 69. № 4. С. 438–448. https://doi.org/10.31857/S0015330322040212
  113. Li K., Xing R., Liu S., Li P. // J. Agric. Food Chem. 2020. V. 68. № 44. P. 12203–12211. https://doi.org/10.1021/acs.jafc.0c05316
  114. Тютерев С.Л. // Вестник защиты растений. 2015. Т. 1. № 83. С. 3–13.
  115. Jia X., Rajib M., Yin H. // Curr. Pharm. Des. 2020 V. 26. № 29. P. 3508–3521. https://doi.org/10.2174/1381612826666200617165915
  116. Chakraborty M., Hasanuzzaman M., Rahman M., Khan Md., Bhowmik P., Mahmud N.U., Tanveer M., Islam T. // Agriculture. 2020. V. 10. № 12. P. 624. https://doi.org/10.3390/agriculture10120624
  117. Zhao X., Wang M., Wang W., Liu Q., Li J., Yin H. In: /Ed. L. Zhao, Oligosaccharides of Chitin and Chitosan. Singapore: Springer, 2019. 858 p. https://doi.org/10.1007/978-981-13-9402-7_10
  118. Guan Z., Feng Q. // Int. J. Mol. Sci. 2022. V. 23. 6761. https://doi.org/10.3390/ijms23126761
  119. Куликов С.Н., Тюрин Ю.А., Хайруллин Р.З. // Казанский мед. ж. 2010. Т. 91. № 5. С. 656–660.
  120. Chirkov S.N. // Appl. Biochem. Microbiol. 2002. V. 38. № 1. P. 1–8.
  121. Попова Э.В., Домнина Н.С., Коваленко Н.М., Борисова Е.А., Колесников Л.Е., Тютерев С.Л. // Вестник защиты растений. 2017. Т. 3. № 93. С. 28–33.
  122. Riseh R.S., Hassanisaadi M., Vatankhah M., Badaki S.A., Barka E.A. // Int. J. Biol. Macromol. 2022. V. 220. P. 998–1009.
  123. Pospieszny H., Struszczyk H., Cajza M. Chitin Enzymology. /Ed. R.A.A. Muzzarelli. Ancona, Italy: Atec Edizioni, 1996. V. 2. P. 385–389.
  124. Куликов С.Н., Чирков С.Н., Ильина А.В., Лопатин С.А., Варламов В.П. // Прикл. биохимия и микробиология. 2006. Т. 42. № 2. С. 224–228.
  125. Jia X., Meng Q., Zeng H., Wang W., Yin H. // Scientific Reports. 2016. V. 6. Article 26144. https://doi.org/10.1038/srep26144
  126. Гриц А.Н., Карасева Е.Н., Макарова Т.Б., Рыбинская Е.И., Ольшаникова А.Л., Янчевская Т.Г. и др. // Известия Национальной академии наук Беларуси. Серия биол. наук. 2021. Т. 66. № 2. С. 159–168.
  127. Pirniyazov K.K., Tikhonov V.E., Rashidova S.S. // International Journal of Modern Agriculture. 2021 V. 10. № 2. P. 1244–1262
  128. Баданова Е.Г., Давлетбаев И.М., Сироткин А.С. // Вестник технологического университета. 2016. Т. 19. № 16. С. 89–95.
  129. Варламов В.П., Албулов А.И., Фролова М.А., Гринь А.В., Мысякина И.С. // Экобиотех. 2019. Т. 2. № 4. С. 529–532.
  130. Новикова И.И., Попова Э.В., Краснобаева И.Л., Коваленко Н.М. // Сельскохозяйственная биология. 2021. Т. 56. № 3. С. 511–522. https://doi.org/10.15389/agrobiology.2021.3.511
  131. Kolesnikov L.E., Popova E.V., Novikova I.I., Priyatkin N.S., Arkhipov M.V., Kolesnikova Yu.R. et al. // Agricultural Biology. 2019. V. 54. № 5. P. 1024–1040. https://doi.org/10.15389/agrobiology.2019.5.1024
  132. Краснобаева И.Л., Коваленко Н.М., Попова Э.В. // Вестник защиты растений. 2020. Т. 103. № 4. С. 233–240. https://doi.org/10.31993/2308-6459-2020-103-4-13272
  133. Rajendran L., Schneider A., Schlechtingen G., Weidlich S., Ries J., Braxmeier T. et al. // Science. 2008. V. 320. № 5875. P. 520–523. https://doi.org/10.1126/science.1156609
  134. Ortiz-Rodríguez T., De La Fuente-Salcido N., Bideshi D.K., Salcedo-Hernández R., Barboza-Corona J.E. // Lett. Appl. Microbiol. 2010. V. 51. P. 184–190.
  135. Saharan V., Pal A. Chitosan Based Nanomaterials in Plant Growth and Protection. New Delhi, India: Springer, 2016. P. 33–41.
  136. Актуганов Г.Э., Мелентьев А.И., Варламов В.П. // Прикл. биохимия и микробиология. 2019. Т. 55. № 4. С. 315–337.
  137. Miljakovic D., Marinkovic J., Baleševic-Tubic S. // Microorganisms. 2020. V. 8. 1037. https://doi.org/10.3390/microorganisms8071037
  138. Алферов А.А. // Агрохимический вестник. 2017. № 6. С. 38–42.
  139. Orhan I., Omar I., Demirci B., Siddiqui H. // Pharmaceutical Biology. 2010. V. 48. № 1. P. 10–16. https://doi.org/10.3109/13880200903029332
  140. Kim Y., Narayanan S., Chang K.O. // Antiviral Res. 2010. V. 88. № 2. P. 227–235. https://doi.org/10.1016/j.antiviral.2010.08.016
  141. Li T., Huang Y., Xu Z.S., Wang F., Xiong A.S. // BMC Plant Biol. 2019. V. 2. № 19 (1). P. 173. https://doi.org/10.1186/s12870-019-1784-0
  142. Klein A., Keyster M., Ludidi N. // Acta Physiologia Plantarum. 2013. V. 35. № 10. P. 3059–3066. https://doi.org/10.1007/s11738-013-1339-1
  143. Пузина Т.И., Макеева И.Ю. // Агрохимия. 2015. № 6. С. 63–69. https://doi.org/10.15217/48484
  144. Wan Y.Y., Zhang Y., Zhang L., Zhou Z.Q., Li X., Shi Q., Wang X., Bai J. // Acta Physiologiae Plantarum. 2015. V. 37. № 61. P. 1706. https://doi.org/10.1007/s11738-014-1706-6
  145. Plotnikova L.Y., Pozherukova V.Y., Mitrofanova O.P., Degtyarev A.I. // Appl Biochem Microbiol. 2016. V. 52. P. 61–70. https://doi.org/10.1134/S0003683816010099.
  146. Упадышев М.Т., Метлицкая К.В., Петрова А.Д., Донецких В.И. // Аграрная наука. 2019. № 3. С. 143–146. https://doi.org/10.32634/0869-8155-2019-326-3-143-146.
  147. Вакулин К.Н. // Защита и карантин растений. 2006. № 11. С. 28.
  148. Woranuch S., Yoksan R. // Carbohydrate Polymers. 2013. V. 96. P. 495–502. https://doi.org/10.1016/j.carbpol.2013.04.006
  149. Liu J., Lu J.F., Kan J., Tang Y.Q., Jin C.H. // Int. J. Biol. Macromol. 2013. V. 62. P. 85–93. https://doi.org/10.1016/j.ijbiomac.2013.08.040
  150. Ilyasoglu H., Guo Z. // Food Bioscience. 2019. V. 29. P. 118–125. https://doi.org/10.1016/j.fbio.2019.04.007
  151. Nikalaichuk V., Hileuskaya K., Kraskouski A., Kulikouskaya V., Nedved H., Kalatskaja J. et al. // J. Appl. Polym. Sci. 2021. V. 139. № 14. 51884. https://doi.org/10.1002/app.51884
  152. Elmer W., White J. // Annu. Rev. Phytopathol. 2018. V. 56. P. 111–133. https://doi.org/10.1146/annurev-phyto-080417-050108
  153. Worrall E.A., Hamid A., Mody K.T., Mitter N., Pappu H.R. // Agronomy. 2018. V. 8. № 285. https://doi.org/10.3390/agronomy8120285
  154. Dutta P., Kumari A., Mahanta M., Biswas K.K., Dudkiewicz A., Thakuria D. et al // Front. Microbiol. 2022. V. 13. 935193. https://doi.org/10.3389/fmicb.2022.935193
  155. Kumar A., Choudhary A., Kaur H., Guha S., Mehta S., Husen A. // Chemosphere. 2022. V. 295. 133798. https://doi.org/10.1016/j.chemosphere.2022.133798
  156. Derbalah A., Elsharkawy M.M., Hamza A., El-Shaer A. // Pestic. Biochem. Physiol. 2019. V. 157. P. 230–236. https://doi.org/10.1016/j.pestbp.2019.03.018
  157. Elsharkaway M., Derbalah A. // Pest Management Science. 2018. V. 75. № 3. https://doi.org/10.1002/ps.5185
  158. Aslani F., Bagheri S., Julkapli N.M., Juraimi A.S., Hashemi Golestan F.S., Baghdadi A. // Sci. World J. 2014. V. 2014. P. 28. https://doi.org/10.1155/2014/641759
  159. Sosan A., Svistunenko D., Straltsova D., Tsiurkina K., Anderson D., Sokolik A., Colbeck I., Demidchik V. // Plant Journal. 2016. V. 85. P. 245–257. https://doi.org/10.1111/tpj.13105
  160. Венжик Ю.В., Мошков И.Е., Дыкман Л.А. // Известия РАН. Серия биологическая. 2021. № 2. С. 137–152.
  161. Sharma S.S., Dietz K.-J. // Trends Plant Sci. 2009. V. 14. P. 43–50. https://doi.org/10.1016/j.tplants.2008.10.007
  162. Siripattanakul-Ratpukdi S., Furhacker M. // Water Air Soil Pollut. 2014. V. 225. P. 1939. https://doi.org/10.1007/s11270-014-1939-4
  163. Vurukonda S.S.K.P., Vardharajula S., Shrivastava M., Skz A. // Microbiological Research. 2016. V. 184. P. 13–24. https://doi.org/10.1016/j.micres.2015.12.003
  164. Пузанский Р.К., Емельянов В.В., Шишова М.Ф. // Сельскохозяйственная биология. 2018. Т. 53. № 1. С. 15–28. https://doi.org/10.15389/agrobiology.2018.1.15rus
  165. Hamooh B.T., Sattar F.A., Wellman G., Mousa M.A.A. // Plants. 2021. V. 10. № 1. P. 98. https://doi.org/10.3390/plants10010098
  166. Jones R.A.C. // Plants. 2021. V. 10. P. 233. https://doi.org/10.3390/plants10020233
  167. Moreno-Galvan A., Romero-Perdomo F.A., Estrada-Bonilla G., Carlos Henrique Salvino Gadelha Meneses, Bonilla R.R. // Microorganisms. 2020. V. 8. P. 823. https://doi.org/10.3390/microorganisms8060823
  168. Batool T., Ali S., Seleiman M., Naveed N., Ali A., Ahmed K. et al. // Scientifc Reports. 2020. V. 10. P. 16975. https://doi.org/10.1038/s41598-020-73489-z
  169. Zhou C., Guo J.S., Zhu L., Xiao X., Xie Y., Zhu J., Ma Z.Y., Wang J.F. // Plant Physiol. Biochem. 2016. V. 105. P. 162–173.
  170. Zhang J.L., Shi H.Z. // Photosynth. 2013. V. 115. № 1. P. 1–22.
  171. Gagné-Bourque F., Mayer B.F., Charron J.-B., Vali H., Bertrand A., Jabaji S. // PLoS ONE. 2015. V. 10. № 6. e0130456. https://doi.org/10.1371/journal.pone.0130456
  172. Rolli E., Marasco R., Vigani G., Ettoumi B., Mapelli F., Deangelis M.L. et al. // Environ. Microbiol. 2015 V. 17. № 2. P. 316–331. https://doi.org/10.1111/1462-2920.12439
  173. Pandey P., Irulappan V., Bagavathiannan M.V., Senthil-Kumar M. // Front. Plant Sci. 2017. V. 8. № 537. https://doi.org/10.3389/fpls.2017.00537
  174. Веселова С.В., Бурханова Г.Ф., Нужная Т.В., Максимов И.В. // Вестник Башкирск. ун-та. 2015. № 1. С. 308–315.
  175. Заикина Е.А., Румянцев С.Д., Сарварова Е.Р., Кулуев Б.Р. // Экологическая генетика. 2019. Т. 17. № 3. С. 47–58. https://doi.org/10.17816/ecogen17347-58
  176. Dokhanieh A., Aghdam M., Fard J., Hassanpour H. // Scientia Horticulturae. 2013. V. 154. P. 31–36. https://doi.org/10.1016/j.scienta.2013.01.025

© Л.Г. Яруллина, Ж.Н. Калацкая, Е.А. Черепанова, Н.А. Еловская, В.О. Цветков, И.А. Овчинников, Г.Ф. Бурханова, Е.И. Рыбинская, А.В. Сорокань, К.М. Герасимович, Е.А. Заикина, В.В. Николайчук, К.С. Гилевская, И.С. Марданшин, 2023

Данный сайт использует cookie-файлы

Продолжая использовать наш сайт, вы даете согласие на обработку файлов cookie, которые обеспечивают правильную работу сайта.

О куки-файлах